Милијарди на хартија, но каде се парите?

Добивај вести на Viber

Европската Унија амбициозно инвестира во климатската транзиција, но податоците од Евростат и Европската комисија прикажуваат мрачна слика: приватните инвестиции растат бавно, а јавните средства се заплеткани во бирократска мрежа. Додека приватните инвестиции во ублажување на климатските промени достигнаа 95,3 милијарди евра (0,55 проценти од БДП на ЕУ) во 2023 година, Фондот за иновации - клучна алатка за зелени технологии - исплати само 4,7 проценти од 7,1 милијарди евра издвоени од 2021 година.

Фондот за иновации, кој користи приходи од системот за тргување со емисии, е една од најголемите програми за финансирање во светот „за демонстрација на иновативни технологии со ниски јаглеродни емисии“, тврди ЕК. Тој е промовиран како една од главните платформи за финансирање што ќе ѝ помогне на ЕУ да се натпреварува со САД откако поранешниот претседател Џо Бајден објави 369 милијарди долари финансирање и даночни олеснувања за зелени технологии преку Законот за намалување на инфлацијата.

Финансиран од приходите од ETS, Фондот за иновации вети револуција: 7,1 милијарди евра за 120 проекти за декарбонизација до 2024 година. Но, само седум се оперативни, а 36 стигнаа до финансиско затворање, клучната фаза каде што се потпишуваат договори и парите се подготвени за исплата. Бизнисите низ Европската Унија предупредуваат дека административниот товар ги одвраќа иновациите и го забавува спроведувањето на климатските акции.

По завршувањето на процесот на евалуација, во март 2025 година, Европската комисија објави дека 77 проекти потпишале договори за грантови во рамките на повикот IF23 (41). Вкупниот буџет за овие проекти е 4,2 милијарди евра. Во извештај од јули оваа година, ЕК изјави дека до крајот на оваа година, 34 проекти би можеле да добијат финансиска поддршка, а 20 треба да влезат во оперативна фаза.

Во 2024 година беа објавени општ повик (повик IF24) и повик за голем број проекти (натпревар за батерии). Повикот IF24, со буџет од 2,4 милијарди евра, опфаќа енергетски иновации, обновлива енергија, складирање на енергија, зафаќање и складирање на јаглерод (CCS), мобилност со нула емисии, технологии за водород и згради. Програмата за батерии IF24, со буџет од 1 милијарда евра, се фокусира на производство на батерии за електрични возила. Крајниот рок за поднесување предлози за двата повици беше април 2025 година.

Според Cleantech for Europe за користењето на средствата, компаниите трошат до 3.000 часа и околу 85.000 евра по апликација - далеку повеќе од трошоците за пристап до други програми на ЕУ. Европската комисија призна дека повеќето апликанти се потпираат на консултанти поради сложеноста на процесот. Помалку од една од пет апликации се успешни.

Cleantech for Europe - европско здружение основано во 2021 година за да ги претставува иноваторите, инвеститорите и играчите во чистата технологија за да ја направи ЕУ лидер во транзицијата кон нето-нулта емисија и енергетската независност - известува дека компаниите посветуваат месеци од својот персонал на проекти, но со ограничена сигурност за успех.

„Најголемиот предизвик е количината на ресурси, количината на документација и сето тоа, искрено, за многу ниска стапка на успех“, рече Виктор ван Хорн, директор на трговското тело Cleantech for Europe.

Производителот на цемент „Екоцем“ изјави дека неговата последна понуда барала пет месеци работа за неговиот тим за зелени проекти, што чинела „стотици илјади евра“. Тоа е цена што многу помали иноватори не можат да си ја дозволат, соопшти индустриско здружение.

Некои компании се откажаа од финансирање и покрај тоа што добија грантови. Производителот на материјали за батерии „Вианоде“, на кој му беа доделени 90 милиони евра во 2023 година, одлучи да не продолжи со својата европска фабрика поради поплава од евтин кинески графит на пазарот. Наместо тоа, продолжи со проект во Канада, каде што обезбеди договор со „Џенерал моторс“.

Службениците на Комисијата велат дека ниската стапка на исплата ги одразува долгите рокови на испорака типични за први индустриски проекти од ваков вид и тврдат дека ригорозните апликации го подобруваат квалитетот на проектот. Но, експертите од индустријата велат дека сегашната структура „не е соодветна за целта“ и ризикува да го забави дејствувањето против климатските промени.

Службеник на ЕУ изјави дека ниската стапка на исплата ги одразува „нормалните или очекуваните пресвртници во спроведувањето на проектите од Фондот за иновации“, додавајќи дека „првите проекти генерално бараат повеќе време за финансиско затворање, изградба и пуштање во употреба во споредба со, на пример, истражувачките проекти“. „Иако процесот на аплицирање е тежок, тоа е исто така можност за подобрување на проектот, а напорот е пропорционален на големината на понудената поддршка“, додаде функционерот, според FT.

Иако ЕК проценува дека 40 милијарди евра би можеле да бидат вложени во фондот до 2030 година, само мал дел досега стигнал до проекти, што аналитичарите го опишуваат како растечки трошок за зелената транзиција на Европа.