Курсот на денарот како дел од развојната стратегија

Добивај вести на Viber

Од бројните сегменти на макроекономската политика во земјата, веќе една деценија, политиката на девизниот курс на денарот го привлекува вниманието не само на стручната туку и на пошироката јавност. Жестоки расправи се водат и меѓу приврзеници на носителите на власта и на претставници  од опозицијата. Но и по толку време, се‘уште се расправа дали треба  или не треба да се напушти политиката на фиксен курс на денарот спрема еврото. Како да е проблем дали курсот е фиксен или флуктуирачки. Тој може да биде или фиксен или флуктуирачки, па дури и фиксен со поголеми маргини на флуктуирање. Но она што е клучно е тој да биде реален и стабилен во исто време. А како е кај нас? Деценија ипол тој е стабилен, меѓутоа, веќе неколку години генерира високи дефицити во тековната сметка на платниот биланс (и покрај високиот пораст на дознаките од странство) и брз пораст на долговите спрема странство. Колку и да се укажува дека споменатите проблеми не се последица само на нивото на курсот на денарот, не може да се негира дека курсот како цена на странските валути и тоа како влијае врз ориентацијата на стопанските субјекти дали ќе бидат стимулирани или дестимулирани да произведуваат за извоз. Затоа што колку што е битна увозната зависносот уште побитна е извозната ориентираност на македонската економија. И сега, дали постојниот курс на денарот  е реален? Одговорот е не. Зошто? Реалниот односно рамнотежниот курс  генерира задоволително ниво на раст, вработување и урамнотежен платен биланс (вклучувајќи и долгови спрема странство кои можат благовремено да се сервисираат). Со оглед на фактот што овие ефекти изостануваат тешко е да се говори за реалност на девизниот курс на денарот. Меѓутоа, ова не значи дека веднаш треба да се изврши  девалвација на денарот и да се очекува состојбите веднаш да се променат. Зошто, политиката на курсот не значи само определување на номиналното ниво. Тоа е секако клучниот сегмент, но има и други мерки и активности со кои може да се оствари поддршка на извозно ориентираното производство. На курсот мора да се гледа како на дел од развојната стратегија. Во овој контекст политика на девизниот курс на денарот треба да се истргне од дневно-политичките интереси на поединци и општествени групи и да се стави во функција на извозно ориентирана  развојна  стратегија. Апсурдот на едностраните аргументи Крајно време е да се престане приврзениците за промена на досегашната политика на девизниот курс да се напаѓаат како заговорници за „гола“ девалвација на интервалутарната вредност на денарот и да се пристапи кон изградба на извозно ориентирана развојна стратегија. Слаба е силата на досега изнесуваните бројни аргументи  поради кои не би требало да се изврши таква промена (пораст на цените на увозните производи, зголемување на денарските  износи на кредитите во странски ва лути, намалување на просечниот БДП по жител изразен во евра, пораст на учеството на странскиот долг на земјата во БДП итн.). А, ако е толку корисна, се поставува прашање, зошто уште повеќе не се зајакне вредноста на домашната валута? На пример, девизниот курс од сегашните 61.80 колку што е во моментов  да се  сведе на 30 денари за едно евро. Во тој случај, и долгот на државата ќе се намали и цените на стоките од узвоз за увозно зависната македонска економија ќе станат уште поевтини  и ќе се зголеми просечниот БДП по жител изразен во евра. Супер! Не. Се разбира, ова е само хипотетички пример со кој сакам да укажам  на апсурдот на едностраните  аргументи што   се застапувани од оние кои по никоја цена не дозволуваат промена на политиката на девизниот курс. Може да се каже, дури дека  и одбраната на курсот беше во ред (односно имаше смисла во очекувањето дека состојбите ќе се подобрат) додека растот на долговите спрема странство не  почна да расте со побрзо темпо од порастот на БДП и да се заканува со тешкотии во сервисирањето на обврските спрема странство. Не се тајна информациите дека  земјата почна да се задолжува за да враќа обврски што достасуваат спрема странство. А и порастот на девизните резерви се должи на порастот на задолжувањето спрема странство. Не треба докажување дека ваквиот тренд е неодржлив. И кога и да е, а веројатно наскоро, ако ништо не се промени, ќе  се соочиме со должничка криза, за чие решавање ќе мора да се преземат бројни мерки (пораст на даноци, намалување на плати и други примања, намалување на бројот на административните работници) за кои сега велиме дека  ги избегнавме како резултат на успешната макроекономска политика, а презадолжените земји во еврозоната ги применуваат. Во таква ситуација не е исклучена ни „гола“ девалвација, доколку не сме подготвени за нова развојна стратегија во која курсот ќе се определи на реално ниво и независно од тоа дали е фиксен или флуктуирачки ќе се настојува да се одржува стабилен. Ако се изнудат услови во кои ќе се зголемува конкурентската способност на домашните производители на домашниот и на странските пазари не е проблем кој режим на девизен курс ќе се одбере. Урамнотежената понуда и побарувачка на девизи на девизниот пазар, како последица на реалноста на курсот, ќе резултира во стабилен девизен курс, со извесни осцилации и нагоре и надолу од утврденото ниво. Но, ако на подолг рок се наруши рамнотежата тогаш е неизбежно, при режим на фиксен курс да се изврши девалвација или ревалвација на интервалутарната вредност на домашната валута. Во услови на  флуктуирачки режим, курсот ќе ја одрази промената на вредноста на домашната валута преку депресирањето или апресирањето, со што со ваквите промени, во пазарно стопанство,  само ќе се санкционираат промените во ценовните односи во земјата спрема странство. Затоа исклучително е  важно  да се одржуваат услови за реално вреднување на домашната валута, за да не дојде до  нарушување на стопанската рамнотежа, при што определени групи остваруваат неоправдани добивки, додека други (поголемиот дел) се соочуваат со пречки во развојот, што секако негативно се одразува врз стапката на економски раст во земјата. Д-р Крсте Шајноски