Хинденбург и Курск

Добивај вести на Viber

Кога на 6-ти мај 1937 година околу пладне цепелинот Хинденбург прелета преку Њујорк тоа беше настан на годината во овој град. Врвот на тогашната германска технолошка супериорност, Хинденбург, беше најсофистицираното летало во тоа време со кое за 2 ипол дена се стигнуваше од Европа до Америка, што беше двапати побргу од дотогаш најпопуларниот бродски превоз.. Кога цепелинот се спушти во кањонот од џиновски облакодери наречен улицата Бродвеј, тоа беше спектакл. Илјадници пешаци гледаа во небото, а автомобилите беа застанати и на зелен семафор бидејќи сите беа излезени од автомобилите и беа свртени со погледите нагоре небаре Титаник прелетува над нивните глави. Во тие моменти сите посакаа да бидат на местото на оние 97 луѓе кои беа патници во проколнатиот цепелин. Сигурен сум дека беа спремни да платат и најскап билет само за да го доживеат искуството да летаат на Хинденбург кој веќе беше распродаден за следниот повратен  лет од Америка кон Европа наредното утро. Никој од нив во тој момент не знаеше дека само 5-6 часа подоцна при слетувањето во воздушната база Лејкхрст во Њу Џерси,  при до денес сеуште неразјаснети околности овој хидрогенско-хелиумски балон ќе експлодира и за 15 секунди ќе изгори носејќи во стравична смрт 36 луѓе. Овој инцидент целосно ја наруши јавната доверба во сигурноста на летањето со цепелини и донесе инстант крај на една цела воздухопловна епоха. Благодарение на Јутјуб снимки од сите овие настани тој кобен мајски ден  1937-та постојат на интернет.

Причината што ја споменувам оваа интересна и трагична приказна е фактот што над Њујорк деновиве повторно лета еден голем балон. Поточно прелетува над улицата Волстрит, домот на најпознатиот финансиски центар во светот каде се сместени New York Stock Exchange-NYSE , New York Board of Тrade, New York Merchantile Exchange, American Stock Exchange и неколку други помали берзи. Балонот креиран од цените на акциите на американските берзи расте веќе подолг период со рапидна брзина. Трендот јава и тоа со галопирачка брзина и се чини сите сакаат да го јавнат. Како за пример најпопуларниот Индекс Dow Jones IA, кој најдобро може да ја отслика целата ситуација овие денови ја надмина магичната бројка од 16000,00.  Само за подсетување пред Големата криза која сеуште не е изгасната овој индекс во октомври 2007 достигна рекордно ниво од 14164,53 единици. Една година подоцна по колапсот на Лиман Брадерс и неколку други финансиски институции, кога кризата зема светски размери, индексот во март 2009-та достигна рекордни ниско ниво од 6469,95 незабележано во претходните 12 години. Одтогаш до денес за неполни 5 години индексот расте и не само што го врати рекордното предкризно ниво од околу 14000 единици туку порасна и деновиве дојде на ниво над 16,000 единици.

Дали е ова резултат на реалната моќ на американската економија и компаниите кои котираат?  Реално кажано Америка реши многу од своите економски нестабилности во изминатите години. Се стабилизираше пазарот на недвижности каде цените изминатиот месец пораснаа за 0,9%, економијата расте со еден модеративен годишен раст од 1,7%, за 10 месеци оваа година се додадени нови 1,86 милиони работни места.  Сето ова убаво звучи но треба да се знае дека сето ова се направи со оргомни износи на пари кои американската влада преку програмите за квантитативно олеснување, кои изнесуваат 85 милијарди долари месечно им ги даде како ликвидносна поткрепа на американските банки. Мал дел од овие средства навистина отидоа во реалната економија и одтаму произлегува и споменатиот раст , но огромен дел од парите банките и нивните клиенти-позајмувачи ги користат изминативе години за купување на акции на рапидно растечките берзи. Според податоците во септември оваа година само на NYSE над 400 милијарди долари изнесува износот кој е користен како должнички левериџ за да се тргува на Берзата. Левериџот значи дека со мал износ на пари како колатерал се позајмени над 400 милијарди долари дополнителен капитал за да се тргува на Берзата.  Многумина на американските брзорастечки берзи ова година го најдоа Светиот грал. Но дали тоа што го купуваат навистина толку вреди или само истите акции се префрлаат од Петар на Павле и понатаму?  Над Њујорк се чини повторно се подготвува сценарио за експлозија на Балонот, особено со најавената програма за повлекување на помошта која по сите најави би следела напролет? Колкумина ќе можат да се спасат пред балонот да експлодира?

А каде е нашата Берза во целава приказна? Отворена во март 1996 година со помош на британски експерти од Securities Institute со гордост се фалевме дека Берзата на првиот ден на тргувањето направи поголем промет од Полската и Чешката берза на нивниот почеток. Следуваа години на застој но потоа и на брз и засилен пораст каде цените на акциите рапидно растеа, инвеститорите трљаа раце а пред кризата во 2007 година македонскиот индекс МБИ10 го помина психолошкото ниво од над 10,000,00 единици. Тоа беа денови кога балонот на нашата берза се билдаше со рапидна брзина и никој не очекуваше дека Берзата од 2007 година до денес стрмоглаво ќе падне до сегашно ниво од околу 1500-1600 единици. Денес на нашата берза може да не се загубат пари само во неработните денови, бидејќи тогаш не се ни тргува.  Денес  додека Американската берза руши рекорди, а регионалните берзи бележат оваа година значајни поместувања нагоре, нашата Берза е потоната на дното . Со дневен промет од околу 100 илјади долари не може да се споредува со дневниот промет на Волстрит каде пак само на NYSE например 30-тина милијарди долари се прави дневен обрт.  Нашата Берза покажува знаци на живот,  но инвеститорите, пред се малите акционери , но и поголемите кои се заглавени со своите инвестиции дишат на шкрги.

Би ја споредил нашата Берза со руската нуклеарна подморница Курск која во август 2000-та година од неразјаснети причини потона и заглави со екипажот на дното на Баренцовото море. И покрај тоа што Курск беше модерна нуклеарна подморница подоцнежната истрага покажа дека поради постојаните морнарички програми за редуцирање и штедење во поглед на технологиите и опремата кои Руската Морнарица ги форсираше во 90-те години, подморницата не беше толку резистентна и беше подложна на непредвидливи кварови. Инцидентот со Курск  ја покажа тогашната пропустливост во процедурите за спасување при итни хаварии, како и целокупната ригидност и неорганизираност на тогашниот руски морнарички систем. Дури и Претседателот Путин  после 5 дена од трагедијата го прекина својот одмор во Сочи заради целиот инцидент што по неговото признавање е еден од најголемите гафови на неговата администрација, иако за цело време од инцидентот бил во постојан контакт и го организирал спасувањето. Некои од 118-те загинати морнари за кои се претпоставува дека биле живи значајно време по експлозијата залудно ја чекаа помошта која никогаш не стигна.

Слично како морнарите на Курск и инвеститорите на Македонската Берза чекаат помош однадвор за да се подигнат работите од дното. Но капитал ниту кинески, ниту индиски ниту било каков друг освен мал локален македонски не поминува на Берзата во последно време. Но за разлика од Курск нашата Берза иако потоната на дното сеуште дава знаци за живот и има надеж за спас. За почеток барем да се надева за испливување на површината. За таа цел потребно е да се ангажира целокупниот економско—менаџерско-претприемачки естаблишмент и државата кои треба да ги направат неопходните реформи но и промени во однесувањето за заживување на Пазарот на капитал. Иако изминатата година се направија чекори нанапред во поглед на транспарентноста на компаниите кои котираат сепак резултатите оваа година кажуваат дека тоа не е доволно. Пред се треба да се поттикнат главните акционери во компаниите да исплатуваат редовна годишна дивиденда.  И покрај тоа што цените на поголемиот број од македонските акции на овие нивоа се подценети и постои реална проценка за остварување добра капитална добивка на некое среднорочно-долгорочно ниво од 5 до 10 години сепак  без редовни годишни исплати на дивиденди ниеден позначаен инвеститор од земјата и странство не може да направи издржана калкулација која би му го оправдала евентуалното вложување. Исто така потребно е на секаков начин да се дестимулира пријавувањето на реално-подценети добивки од страна на компаниите а да се стимулира пријавувањето на поголема добивка преку воведување поголеми даночни олеснувања.  Во таа насока треба да се подобри и зајакне и целокупниот систем на ревизија на компаниите кои котираат на берзите.

Оваа колумна е недоволна за да ги собере сите работи кои можат да се направат за македонскиот  пазар на капитал заживее. За почеток потребно е само малку поголема посветеност и воља.

Дарко Стојкоски