Изгубена врска меѓу цените на акциите и вредноста на фирмите

Добивај вести на Viber

Одамна е познато дека движењата на берзите, перципирани низ призма на движењето на индексите и остварениот промет ја одразуваат моменталната состојба на националните економии и очекувањата на инвеститорите за наредниот период. Порастот на прометот и на индексите сугерираат заздравување или здрави економии и оптимизам за идниот развој на стопанствата. И обратно, опаѓањето на прометот и на индексите укажува на забавување на стопанските активности и на присутни резерви кај инвеститорите за идните текови во стопанството. Во оваа светлина се толкуваат и остварувањата на поголемите берзи во развиените економии. Порастот на индексите, кај некои, и до нивоата пред почетокот на кризата се прифаќаат како знак за излегување од рецесијата, и покрај тоа што динамиката на растот е под преткризните остварувања, а невработеноста значително повисока. Порастот на индексите се оправдува со вербата дека мерките  на макроекономската политика се во функција на заздравување на стопанствата, а тоа значи дека се создаваат можности за профитабилни инвестирања во акции. Во таква атмосфера инвеститорите се борат да „фатат“ подобра позиција за остварување на идни добивки преку купување на акции.

Ако ова сознание за „говорот на берзите“ важи и за Македонија, на стопанството не му се пишува добро.  Прометот со акции во последните три години  е сведен на дневен просек од само 200 илјади евра, што е исклучително „плитко“ во однос на два милиони евра во 2007 година кога беше остварен највисок просечен дневен промет. Иато така, просечниот МБИ-10  во последните три години е под нивото на индексот забележан во 2005 година, кога се оствари првиот бум на цените на акции на Македонска берза, а просечниот индекс во минатата година е за 4,5 пати понизок од остварениот највисок просечен индекс во 2007 година. Зошто  е тоа така? Пазарните сигнали од повеќегодишното десеткување на прометот и стагнација на индексот, ако се анализираат само тие, упатуваат на заклучок дека состојбите во стопанството  се лоши, а не се гледаат ниту перспективи за иден развој. Ваквиот заклучок уште повеќе се наметнува ако се земе предвид дека цените на акциите на повеќето фирми што котираат на  Берзата се под нивото на нивните книговодствени вредности. Некои од нив постојано остваруваат релативно високи добивки и исплатуваат дивиденди по повисока стапка од каматите орочени  над година дена. Тоа се се‘ сигнали за атрактивни хартии од вредност за купување. Меѓутоа, и во такви услови, кога цените на некои акции се економски потценети, интересот за нивно купување изостанува. Инвеститорите (правни и физички лица) своите финансиски средства ги вложуваат во банките, притоа заобиколувајќи го инвестирањето во хартии од вредност.  Очигледно е дека суфицитните економски единици повеќе ризик гледаат во вложувањето во акции отколку во депонирањето на средствата во банките. Во тоа не ги пишманат ниту повисоките добивки од вложувањата во атрактивните акции. Во ваква консталција на односи повеќе од јасно е дека , државната гаранција за заштедите на граѓаните во банките,   изгледа како попримамливо решение од  очекуваните капитални добивки и дивиденди . Крајно е време да се согледа што е тоа што ценовно потценетите хартии од вредност ги прави понеатрактивни од заштедите. Зошто не им се верува на фирмите, на нивните перспективи? Следејќи ја економската логика, во изминативе три години, веќе требаше да се воспостави изгубената врска меѓу цените на акциите  и  нивните вредности, како што се случи во 2005 година, кога цените на акциите од фирмите кои го сочинуваа Македонскиот индекс ги надминаа нивните книговодствени вредности. Тогаш се сфати дека фирмите беа потценети. Денеска состојбата е слична, меѓутоа, и покрај сознанијата, инвеститорите имаат резерви во купувањето на акции.  Сликата на Берзата е како ништо да не се случило од 2004 година. Се‘уште се чувствуваат последиците од сломот на цените на берзата по 2007 година, кога  се оствари економски неоправдан брз раст на акциите, дури и на фирми кои прикажуваа загуби во работењето. Сега, изгорените од млекото веќе дуваат и во матеницата, што пак не треба да е причина институционалните инвеститори да имаат индиферентен однос кон пазарот на хартии од вредност. Тие знаат дека е можен расчекор меѓу цените на акциите и вредноста на фирмите  и во една и во друга насока, меѓутоа, порано или подоцна, доаѓа до неизбежно усогласување на реалните вредности на фирмите со пазарната вредност на акциите што тие ги издале. Но,кога потенцијалните купувачи не покажуваат интерес за купување на акции, и покрај цените кои ветуваат добивки, не може да се избегне заклучокот дека  нешто не е во ред со вкупната атмосфера за инвестирање. Стагнантните состојби во економијата и неизвесностите за натамошниот развој на земјата, се само аргументи кои дополнително ја зголемуваат скепсата на инвеститорите за вложување. Оттука и понатаму интересот за инвестирање кај потенцијалните инвеститори останува на исклучително ниско ниво. Следствено на тоа незабележителен е и интересот за прибирање на средства преку емисија на нови акции. Умртвениот примарен пазар, дополнително не дозволува да се зголеми атрактивноста за инвестирање на пазаротн на капитал , пред се‘, на институционалните инвеститори, бидејќи тешко е да се очекува да се покренат индивидуалните инвеститори, оние кои претрпеа загуби во 2007 година. Нема сомнение дека за состојбите на Берзата придонесува и бавното заздравување на економиите во развиените, особено во европските земји (иако некои од берзите во развиените економии ги достигнаа преткризните индекси на акциите), поради проценките за неповолните влијанија врз домашното стопанство.  Силно влијание, особено психолошко, врз домашните инвеститори врши и континуираното повлекувањето на странските инвеститори од фирмите во Македонија. По 2008 година постојано се намалува учеството на странските инвеститори во главнината на домашните фирми, а учеството на странските правни и физички лица во продажбите на Берзата е поголемо од нивното учество во купувањето. Кога веќе констатиравме дека е изгубена врска меѓу цените на акциите и вредноста на фирмите, а пазарот на капитал скоро и да не е во видното поле на потенцијалните инвеститори, останува отворено прашањето дали покрај објективните не постојат и субјективни причини односно дали ваквата незавидна позиција во која се наоѓа  пазарот на капитал не е во нечиј интерес да биде таков каков што е ? Д-р Крсте Шајноски