Колку е значаен јавниот долг како процент од БДП?

Добивај вести на Viber

Јавниот долг како процент од БДП секој месец  станува главна вест во деловите што ја обработуваат економијата. Со избивањето на должничката криза во Европа, и ние почнавме редовно да ја следиме ситуацијата на нашето надворешно и внатрешно задолжување и редовно да коментираме за тоа како треба да менаџираме со јавниот долг.

Генерално заклучоците одат во две крајности. Првиот табор вели дека сме најниско задолжена земја и во основа нема од што да се плашиме, а вториот тврди дека само што не снемало пари за тековните потреби на земјата. Интересно, но можно е двете страни да се во право. За да го разбереме јавниот долг како процент од БДП можеби треба да го сведеме на семеен буџет и да го објасниме на следниов начин: имаме едно семејство, кое остварува годишни примања од 10.000 евра (БДП) и кое во банка има долгови во вредност од 3.000 евра (јавен долг). Што би рекло, првото семејство има јавен долг од 30%, споредено со БДП. Друго семејство има годишни приходи од 100.000 евра (БДП) и во банка има долгови од 60.000 евра (јавен долг). Значи, има двапати поголем јавен долг како процент од БДП или 20 пати повеќе номинално. Кое семејство е во подобра ситуација? Убавината во бројките е во тоа што и покрај тоа што се фиксни, може да се толкуваат различно во зависност од перцепцијата што ја имаме. Па така, на прва може да кажеме дека првото семејство е во подобра ситуација бидејќи има 30% јавен долг, споредено со второто, кое има 60%. Но реалната ситуација можно е да е дијаметрално различна од тоа што го кажуваат бројките. Па така, доколку второто семејство има приходи што постојано растат, долгот го користи за зголемување на идните приходи и доколку работи со банка што верува во него и му дава поддршка секогаш кога му треба, неговата ситуација и покрај високиот долг не е воошто лоша. Од друга страна, првото семејство нема голем долг, но тоа не е поради тоа што не сака да се задолжува, туку едноставно нема идеја како да го враќа, а нема ни начин како да го зголеми приходот. Па така, и покрај тоа што има помал јавен долг, во даден момент може многу порано да падне во криза. Оваа приказна може да ја извртиме во повеќе варијанти, но во основа поентата е во тоа што јавниот долг сам по себе не мора да значи ништо. Да, точно е дека нашата земја споредено со БДП (претпоставен за 2013 г.) има јавен долг од околу 34%. И точно е дека тој е меѓу најмалите во Европа. Меѓутоа, тоа само по себе не мора да значи дека немаме опасност од банкрот. Да претпоставиме дека ќе ни се случи ново намалување на кредитниот рејтинг од релевантните агенции. Нашиот надворешен долг од 1,7 милијарда евра, кој мора постојано да го рефинансираме, веднаш ќе стане поскап. Во таква ситуација можеби земјата ќе се обрати за помош кај банките, но тие веќе имаат пласирано близу една милијарда во континуирани хартии од вредност и нивниот капацитет не е толку голем да може да го заменат надворешниот долг. Една одлука на некој аналитичар може во момент да ја смени целата ситуација. И секако, на среден рок значајно е да се следи каков ефект има трошењето државни пари за целата економија. Па така, доколку го гледаме по ставки, ќе забележиме дека внатрешниот долг се менува на начин што се повеќе се издаваат континуирани хартии од вредност. Претходно главниот товар на јавниот долг беа државните обврзници за старо девизно штедење и денационализација преку кои се обесштетуваа граѓаните. Значи, државата решила да игра малку поактивна улога во економијата. И како што можеме да видиме, од 2006 година до денес јавниот долг номинално е пораснат за 1,1 милијарда евра, додека економијата (заклучно со 2012 г.) пораснала за 2,3 милијарди евра. Што би рекло, за секое евро нов јавен долг економијата растела за две евра. Од друга страна, доколку ја земеме 2010 како основна година, ќе видиме дека економијата пораснала за 500 милиони евра (заклучно со 2012 година), додека јавниот долг (заклучно со денес) е пораснат за 1 милијарда евра за само две и пол години. Доколку се оствари прогнозата дека номинално во 2013 г. ќе пораснеме околу 500 милиони, тогаш ќе имаме сооднос 1:1. Поентата е јасна, мораме да внимаваме колку секое евро нов јавен долг ќе ни донесе пораст. Или, пак, во услови на криза колку секое евро јавен долг ќе ни помогне полесно да го амортизираме ударот од неа. Државата има многу механизми да го контролира и полни буџетот. Во основа, за да банкротира некоја земја треба да се случи системски ризик (Словенија е типичен пример за тоа како јавниот долг не значи ништо. Земјата влезе во криза благодарение на крахот на банките, кои државата мора да ги докапитализира за да ја спаси земјата. Јавниот долг, иако низок, веднаш станува идно висок и ја загрозува тековната ликвидност. Уште подрастичен пример е Ирска, која пред кризата имаше смешно ниво на јавен долг) или, пак, криминално и нетранспарентно истиот да се води (како што тоа очигледно го правеа Грците). Јапонија е земја што има најголем јавен долг во светот како процент од БДП. Сепак, се уште не сме чуле дека е пред банкрот. Земјата се финансира од домашни извори, бидејќи има силни банки што ја поддржуваат и не чувствува преголеми надворешни притисоци. Па така, како што не значи дека Јапонија со долг од над 200% е пред банкрот, така не мора да значи дека ние со долг од 35% може да се задолжуваме до бескрај. Системските ризици што не опкружуваат (внатрешни и надворешни), начинот на кој ги мултиплицираме државните пари, местата од кои ги позајмуваме и движењето на генералните процеси се многу побитни за следење од самиот јавен долг, бидејќи тој сам по себе во основа нема никакво значење. Милан Димитриоски