Немоќта на цетралните банки и самозадоволството на домашната банка

Добивај вести на Viber

Тешкотиите во надминувањето на најголемата рецесија по Втората светска војна и неизвесностите во остварувањето на таквата цел, и по пет години од почетокот на кризата, отворија бројни дебати за улогата на централните банки. Во центарот на вниманието е примената на неконвенционални мерки на монетарната политика од страна на најголемите централни банки во светот. Се анализираат ефектите од политиката на ултраевтини пари (одржување на каматни стапки до нулата, ангажирање на огромни количини долари, евра, фунти и јени за откуп на хартии од вредност и други активи) во заздравувањето на стопанствата, која ја водат земјите чии валути, во отсуство на глобална валута,  вршат меѓународна улога. Проблемот посебно се усложнува што и покрај таквите мерки, нивните економии  не ги постигнаа преткризните стапки на економски раст и вработување. Токму ваквиот развој на настаните ја наметнува потребата од преиспитување на улогата на централните банки, особено односот кон нејзината независност. Со итните мерки за поддршка на банките и со поголемото инволвирање  на централните банки во супервизијата, нивната независност ја премина границата која се сведуваше на ограничување на склоноста кон инфлација, односно кон одржување на стабилност на цените (американската централна банка има обврска да ја поттикнува и вработеноста). Во кризата, централните банки се ангажираа во остварувањето не само на монетарната туку и на финансиската стабилност. Спасуваа банки, па дури и претпријатија, да не споменуваме и држави од банкрот. Како да и самите поверуваа дека е навистина исправно тие да имаат поголема моќ отколку што, според нивната базична улога во управувањето со националните валути, им припаѓа.  Но во исто време се и свесни дека таквата позиција им ја овозможуваат токму нивните валути што ја имаат во меѓународните односи , притоа избеднувајќи ги негативните последици во полн ефект , затоа што добар дел превалуваат врз земјите кои ги користат нивните валути како во меѓународна размена така и во одржувањето на нивото на девизни резерви. Од ова произлегува дека нарушувањето на независноста на централните банки е „корисно“ посебно за привилегираните во светот. Другите можат само да го одложуваат решавањето на реалните проблеми со прераспределба на националниот доход и богатство, додека има што да се дели, бидејќи таквиот пристап ја дестимулира мотивираноста за создавање на нови вредности. Меѓутоа, треба да се има во предвид и фактот дека  ниту привилегираните не се неограничени во продолжувањето  и интензивирањето на досегашната практика, бидејќи практикувањето на таквата позиција секако  води кон инфлационирање на глобалната економија и слабеење на валутите со меѓународна улога, со што ќе се доведе во прашање довербата кон нив, а со тоа и привилегиите од таквата улога.  Затоа тие бараат некакво оптимално ниво во односот меѓу спасувањето на неуспешните банки и независноста на централните банки, односно меѓу банкротите и инфлацијата. А оптималното тешко се наоѓа, бидејќи интересите во општествата се хетерогени. Засега, изборот води кон поиздашно користење на инфлацијата. Во овој контекст илустративна е изјавата на гувернерот на НБРМ дека централната банка е немоќна да ги натера банките да кредитираат. Тоа значи дека банката останува на линија на остварување на нејзината основна задача како независна институција- одржување на стабилноста на цените.  Импликациите се јасни. До пари треба да доаѓаат оние кои се способни да ги враќаат. Ова, меѓутоа, не значи дека нема што да прави користејќи ги конвенционалните мерки на монетарната политика. За волја на вистината, минатата година направи доста во ослободувањето на средства на банките за кредитирање на стопанството и населението. Проблем е што малку од нив завршија во стопанството. Тоа е веројатно поради поголемиот ризик за вложување. А кој е ризикот? Со позајмените средства не можат да остварат приходи за да можат да ги вратат кредитите. Која е причината? Или им е ниска продуктивноста на трудот и/или се нестимулативни домашните и извозните цени на нивните производи и услуги. Тоа значи дека стабилноста на цените и курсот на денарот (како цена на странските валути) не оставаат простор за задолжување со кое ќе се извршат реконструкции и модернизации на капацитетите за да се зголеми продуктивнста на трудот и да се излезе од  ситуација  на работење за гол опстанок, а не за развој. Ваквата ситуација бара,  веќе подолг период,  централната банка да го корегира самозадоволството од стабилноста на курсот, при поинтензивен пораст на домашната инфлација од стапките остварени во конкурентските економии. Нема резон се’ да се менува, освен монетарната стратегија. Да не се заборава дека е невозможно, во истовреме, да се има слобода во движењето на капиталот, фиксен девизен курс и независна монетарна политика. Независната монетарна политика, при слободно движење на капиталот, е можна само со флуктуирачки девизен курс на валутата. Таа    е можна ако, и само ако, капиталната сметка е менаџирана директно или индиректно, односно ако се воспостави контрола на капиталот. Ако не е така, демнат бројни ризици. Тие треба на време да се осуетат за да не ни се случи радоста од најавениот поголем прилив на странски инвестиции да се претвори во поголем проблем од промена на стратегијата. Д-р Крсте Шајноски