ШТО ПОСТИГНА ХРВАТСКА ОТКОГА ВЛЕЗЕ ВО ЕУ? За десет години, напредокот е видлив, но потенцијалот не е целосно искористен

Добивај вести на Viber

Годишнините, особено кога се „кружни“ како првата деценија од влезот на Хрватска во Европската унија, неизбежно претставуваат можност да се погледне наназад. А тоа, како и обично нуди гледање од разни агли и очила.

Владата особено сака да подвлече дека во тие десет години членство и користење на механизмите и фондовите на ЕУ, Хрватска има суфицит од 10,74 милијарди евра. Голем број „солидни“ показатели укажуваат на постигнатиот напредок, но подеднакво многу укажуваат дека потенцијалите не се користат најдобро што можат.

За нивна реализација не се доволни средствата од ЕУ и успешните туристички сезони. Хрватска треба да се промени и модернизира уште побрзо во економска и институционална смисла, според економистот Велимир Шоње, а тој ја гледа можноста за тоа во стимулациите наметнати, на пример, на реформата на системот на државните претпријатија со процесот за приклучување кон единствениот преостанат клуб на најразвиените земји во светот, во кој сè уште не сме, ОЕЦД- во.

Извозот на хрватски стоки се зголеми во последните десет години

Меѓу другото, 10 години подоцна, Хрватска има кредитен рејтинг за два степена повисок отколку кога се приклучи на единствениот пазар, а некои аналитичари сметаат дека рангот „А“ конечно е на дофат во догледна иднина. Можеби тоа не им значи многу на граѓаните, но сепак е одредена синтетичка изјава за подобрување, како во јавните финансии, така и во целокупната економија.

Една од карактеристиките поврзани со влезот во Унијата е интернационализацијата на хрватската економија, што се рефлектира со 2,5 пати зголемување на вредноста на извозот на стоки (од 9,6 милијарди евра во 2012 година на минатогодишните 24 милијарди евра), со фактот дека извозот во земјите на ЕУ е зголемен за речиси три пати.

Додуша, увозот во тие десет години се зголемил со слично темпо како и извозот на стоки (од 16,2 на 41,8 милијарди евра), а бидејќи базата на увоз на стоки е значително поголема, поголем е и надворешно трговскиот дефицит. Извозот на услуги, исто така, силно се зголеми, при што приходите од туризмот како најзначајна ставка се зголемија од 6,83 милијарди евра во годината пред влезот во Унијата на повеќе од 13 милијарди минатата година.

Напредокот за 12 проценти

Во однос на нивото на БДП според паритетот на куповната моќ, што е најчесто користеното мерило за развој, за десет години Хрватска напредува од 61 на 73% од просекот на ЕУ.

Ефектите од интернационализацијата се видливи во извозните резултати на ИТ секторот, транспортот и логистиката. Кога станува збор за БДП по глава на жител како синтетички показател на стандардите, во тој период еднаков број на т.н. Нова Европа постигна помала или поголема промена на конвергенцијата.

Факт е, меѓутоа, дека и пред десет години само три земји-членки сè уште заостануваат зад просекот на ЕУ. Дополнително, помалиот „именител“, односно бројот на жители, кој меѓу последните два пописи на населението падна од 4,28 на 3,87 милиони, имаше малку поголемо влијание во Хрватска отколку во споредливите земји.

Полесниот пристап до пазарите на трудот на поразвиените земји на ЕУ резултираше со голем одлив на домашна работна сила, особено на најмоќните. Заедно со значително повисоките плати, емиграцијата се припишува и на чувството на нееднаквост на можностите и корупцијата. Како резултат на тоа, износот на девизните дознаки од иселениците значително порасна во последните десет години. Меѓународните дознаки, мерени како дел од БДП, се најважниот извор на приход за Хрватска меѓу членките на ЕУ.

Во согласност со трендовите

Хрватскиот капитален тек во странство, како и многу други споредливи економии кои историски забележале значителни бранови на миграција, се карактеризираат со релативно големи нето-приливи на лични дознаки. Откако нивните износи најмногу се движеа од 3 до 4,4 БДП во периодот од 2001 до 2013 година, нето-приливот на лични дознаки значително порасна од 2013 година, односно од влезот во Унијата.

Според податоците на CNB, во просек оттогаш бележат двоцифрена годишна стапка на раст - околу 10,3%. Минатата година нето-приливот достигна 6,8% од БДП, со годишна стапка на раст од 22,6%. Како што велат од централната банка, вакви високи стапки на раст веќе се забележани во изминатите години, на пример во 2015, 2016 и 2021 година, што е во согласност со миграциските трендови по влезот во ЕУ.

Странските инвестиции во ЕУ за 10 години изнесуваа 10 милијарди евра, а во претходните десет години 19 милијарди

„Затоа, ниту минатогодишната номинална стапка на раст не отстапува значително од трендовите, особено ако се земат предвид инфлациските движења во земјата и странство. Дополнително, како дел од можното објаснување, претпоставката дека домашните работници на привремена работа во странство, поради значителен недостиг на квалификувана работна сила на пазарот на трудот, добиле значително поповолни финансиски услови за работа од претходните години“, објаснуваат оттаму.

Нагласувајќи ја важноста (или зависноста) на девизните дознаки во нашата земја, нивните годишни износи понекогаш се споредуваа со директните странски инвестиции, нагласувајќи дека тие ги надминуваат. За 10 години од влезот на Хрватска во ЕУ, директните странски инвестиции изнесуваат 17 милиони евра, од кои само лани 3,49 милијарди. Во деценијата пред тоа, тие беа малку повисоки - помалку од 19 милијарди.

Преовладува мислењето дека не сме биле особено успешни во привлекувањето приватни инвестиции. Учеството на инвестициите во БДП во Република Хрватска се намали од 24 на 20% за десет години во однос на периодот од десет години пред влезот во ЕУ, истакнува економскиот аналитичар Андреј Кнез, додавајќи дека меѓу земјите од Централна и Источна Европа, мнозинството немаше зголемување на вложувањето во акции.

Раздор на врвот

Премиерот Андреј Пленковиќ по повод 10-годишнината истакна дека Унијата е заедница на вредности и права, но и заедница врз основа на која Хрватска има можност да го достигне просечното ниво на развој на Унијата.

Потсетувајќи дека до крајот на деценијата имаме на располагање 25 милијарди евра од Унијата, премиерот рече дека е убеден дека до 2030 година ќе можеме да го надополниме она што не можевме да го направиме во 90-тите, кога Хрватска беше во војна, а споредливи земји беа ангажирани во подготовките за европска интеграција. Претседателот Милановиќ, очекувано, на работите гледа малку поинаку. „Мојата оценка за првите десет години на Хрватска во ЕУ е - без прекумерен ентузијазам, ве молам“, коментираше тој неодамна.