ЗАПАДЕН БАЛКАН, ТЕНДЕРИ И КОРУПЦИЈА: Македонија едно време беше прва на листата по откажани јавни набавки, еве која земја го зема приматот

Добивај вести на Viber

Јавните набавки во земјите од Западен Балкан се уште се под притисок на високата корупција, е заклучокот од Извештајот за јавните набавки во Западен Балкан подготвен од „Балкан тендер воч“, регионална граѓанска организација која работи на борба против корупцијата во јавни набавки во Србија, Босна и Херцеговина,  Македонија, Косово и Албанија, објави Курир.рс.

Како што се наведува во извештајот, од над 14 милијарди евра годишно, колку што биле јавни набавки во 2023 година, дури 4,7 милијарди евра се под ризик од корупција.

– Претходниот извештај, објавен во декември 2023 година, покажа дека 33 отсто од тие трошоци, приближно 4,7 милијарди евра, се одвиваат под висок ризик од корупција“, се наведува во извештајот – пренесува Дан.

Јавни набавки

Минатата година учеството на јавните набавки во БДП на регионот се зголеми на 9,5 отсто наспроти 8,8 отсто во 2022 година. Дополнително, зголемено е и учеството на јавните набавки во буџетските расходи, кое во 2023 година изнесувало просечно 27,7 отсто наспроти 25,7 отсто во 2022 година.

Дека сè уште има сомнежи во постапката за доделување на јавни работи покажува и податокот дека во просек по 8,2 отсто од постапките за јавни набавки биле поднесени жалби, но само околу третина од приговорите (31,4 отсто) биле прифатени.

Негативната тенденција е што конкуренцијата во јавните набавки минатата година се намалила во повеќето земји од Западен Балкан, освен во Албанија, па се наведува дека просечниот број на понуди по тендер е намален од 2,92 на 2,81, а во целиот регион имало 38 тендери на кои се јавил само еден понудувач.

Како што се наведува во извештајот, Црна Гора во 2023 година го забележала првиот пад во последните пет години, како и голем скок на откажаните постапки за јавни набавки. Податоците за Црна Гора ги подготви МАНС.

- Оваа стапка е особено висока во Црна Гора, каде се откажани 36 проценти од тендерите, со што ја престигна Северна Македонија, која претходно беше прва по бројот на откажувања - се истакнува во Компаративниот извештај за јавните набавки на Западен Балкан 2024 година.

Во исто време, кај нас се забележани најголем број претставки како механизам за заштита на правата на понудувачите и борба против корупцијата. Црна Гора предничи во користењето на оваа алатка со 16 проценти од тендерите на кои пристигнале поплаки. Србија има најниска стапка, само 1,5 отсто од тендерите имаат поплаки, додека просекот е 8,2 отсто.

Вредноста на јавните набавки во 2023 година е зголемена за 23 отсто, односно за 14,2 милијарди, а Црна Гора е на дното на листата со јавни набавки во износ од само 675 милиони евра, иако, според извештајот, ова е значителен скок. од 33 проценти на годишна основа.

Учеството на јавните набавки во БДП во Црна Гора беше 9,87 отсто, а учеството во буџетските расходи лани 26 отсто. Во Црна Гора, како што беше оценето, и покрај значителниот напредок во областа на законодавството, неопходно е зајакнување на капацитетите на институциите за откривање на корупцијата во јавните набавки.

Потребно е подобрување на законодавната рамка, процесот „почнувајќи од планирањето и изготвувањето на плановите за јавни набавки, договорниот орган, должината на постапката за јавна набавка и следењето на извршувањето на склучениот договор за јавни набавки, до потребата од зајакнување на капацитетот на институцијата за спречување, откривање и процесуирање на корупцијата во оваа област“.

Голем број државни претпријатија, единици на локална самоуправа и институции немаат поднесено план за спроведување на јавните набавки за 2023 година, иако тоа се обврзани со закон.

Важни препораки

Во извештајот се препорачува и воведување на обврски за истражување на пазарот пред да се изготват планови за набавки. Исто така, се посочува дека тендерите траат долго, во просек 77 дена, што, според извештајот, „предизвикува трошење на народните пари и ги оптоварува административните капацитети на јавната администрација, но и на стопанските субјекти“.

Иако е постигнат позитивен напредок со воведувањето на злоупотребата во јавните набавки како кривично дело во Кривичниот законик на Црна Гора, до сега обвинителството не се справуваше соодветно со корупцијата во јавниот сектор, иако „со текот на годините, се зголемуваше бројот на истрагите беа занемарени и повеќето од нив беа одбиени, додека некои се уште се во тек“.