ЕВЕ КАКО СЕ ПРОДАВАА НАЈГОЛЕМИТЕ ЈУГОСЛОВЕНСКИ ГИГАНТИ НА БАЛКАНОТ: Прво беше подготвен теренот со светските сили

Добивај вести на Viber

Првиот бран на приватизација на овие простори започна во времето на Анте Марковиќ, човек кој од 1989 до 1991 година беше претседател на Сојузниот извршен совет (на владата на СФРЈ) во моментот кога земјата почна да запаѓа во војни.

Приватизација: тој „страшен“ збор, од кој во овој век најмногу ги вртеше работниците „стомак“, создаваше главоболки, всушност не е ништо ново на овие простори.

За сите што мислите дека приватизацијата на фирмите е процес во кој влеговме по промените од 5 октомври во 2000 година - мало известување: грешите.

Првиот бран на приватизација во овие области започна во времето на Анте Марковиќ, човекот кој беше претседател на Сојузниот извршен совет од 1989 до 1991 година.

Објаснување за помладите и заборавените

Во време кога во СФР Југославија се почесто почнаа да се споменуваат зборовите „отцепување“, „отцепување“, „поделба“ и сосема срамежливо зборот - „војна“, за претседателот на Сојузниот извршен совет (читај - Премиер на Југославија), на 16 март 1989 година е избран Анте Марковиќ. Не, тој не беше избран: тој беше назначен.

Тоа беше Анте Марковиќ, електроинженер кој повеќе од 20 години беше генерален директор на водечката фабрика за производство на електронски уреди во Хрватска - Раде Кончар, а потоа влезе во политиката во 1982 година, за да и се посвети целосно во 1984 година - кој го воведе првиот бран на приватизација на овие места.

Коренот на приватизацијата можеше да се види во Законот за претпријатија донесен во 1988 година. Овозможи процедури кои „дозволуваат“ можност за трансформирање на социјално претпријатие (а повеќето фирми беа социјални) во мешано или целосно приватно претпријатие.

Со тој Закон всушност започна враќањето на работничките права: во фирмите кои беа кооперативни или мешовити - работничкиот совет (како фактор со кој вработените можеа да влијаат на „политиката“ на развојот на компанијата) беше задолжителен. Меѓутоа - во фирмите кои би станале приватни - не биле задолжителни. И многу приватни лица од тоа време сакале (како и многумина денес) сами да одлучуваат.

Кој прави лош бизнис - мора да биде продаден

Дополнителните законски решенија (Закон за општествен капитал 1989 година, измени на тој Закон од 1990 година) го забрзаа почетокот на процесот на приватизација. Тие закони предвидуваа обврска на социјалните претпријатија со слабо работење - да го распродадат сопствениот капитал.

Работничките совети одлучуваа дали ќе се продаде дел од капиталот или целиот капитал. Специјална државна агенција беше задолжена да управува со средствата што ќе се добијат од продажбата (во секоја република на СФРЈ имаше по еден).

Капиталот би се продавал во акции, а акции би можеле да купат сите: физички лица, вработени во компаниите, домашни приватни фирми, други социјални претпријатија. Замката во која најчесто паѓаа работниците беше едноставна: тој го постави прашањето „зошто би купил акции од мојата компанија што пропаѓа?“. наместо да научам „ќе ги купам акциите на мојата компанија и ќе станам нејзин сопственик, ќе го повратам заедно со другите“.

Сакс, Сорос и ММФ за прв пат на Балканот

Дотогаш, договорната економија на поранешната земја, во која сите одлуки се носеа на состаноци на политичари, а не на експерти, имаше потреба од итна (економска) помош. И требаа реформи. И најмногу од се: потребна беше голема финансиска инјекција.

Марковиќ добил пари за реформи од западните земји и Меѓународниот монетарен фонд (ММФ), но морал да воведе елементи на пазарно работење преку приватизација. Затоа тој суштински го поништи Законот за здружен труд - кој беше столбот на договорната економија - со законски решенија.

Што се однесува до приватизацијата, главен советник во тој процес беше Џефри Сакс (на сликата погоре), а најголема поддршка дадоа западните богаташи на чело со Џорџе Сорос.

Во текот на 1990 година, приватизацијата во СФР Југославија доби на интензитет: повеќе од 1.200 социјални претпријатија беа префрлени во мешан статус, меѓу кои и тогашниот хрватски банкарски гигант - Загребачка банка, најголемата тутунска фабрика во Хрватска - Творница душана Ровињ, но и Раде Кончар, компанија која Марковиќ успешно ја водеше 23 години, а која западна во финансиски проблеми кон крајот на осумдесеттите.

Зошто работниците „легнаа на брашно“?

Моделот на приватизација што го предложи Марковиќ беше најдобриот можен во тоа време: во времето кога тој дојде на власт, СФР Југославија се соочуваше со најголемата криза од смртта на Јосип Броз Тито. И токму тој успеа брзо и ефикасно да ги запре проблемите во кои многумина почнаа да се дават:

Тој ја ограничи инфлацијата од 56 проценти месечно (ноември 1989 година) на 2,4 проценти во март 1990 година. Тој го отвори пазарот на пари, капитал и труд. Значително ги подигна девизните резерви на СФРЈ (од 1,5 милијарди на 6,8 милијарди долари (ако зборувавме за денешните суми - помножете ја таа бројка со 2,5), го стабилизираше курсот на динарот кој стана единствена конвертибилна валута од Источна Европа (за седум динари можеше и во Германија, на пример сред Минхен да купиш една германска марка.) Тој драстично го намали јавниот долг.

Можеби работите ќе испаднеа поинаку доколку на Балканот не избувнеа братоубиствени војни или ако Анте Марковиќ не го врати мандатот на народот на Југославија на јавното обраќање на 20 декември 1991 година, бидејќи „повеќе немаше никакво тело на која би можел да поднесе оставка“.

Неговиот модел на приватизација пропадна во моментот кога во мај започнаа отворените конфликти во тогашна СР Хрватска. Интересно е што само еден месец пред тоа Марковиќ се обиде да ги убеди политичарите во нови реформи (кои имаа поддршка од САД и Европа), но тие реформи беа отфрлени од претставниците на Србија, Словенија и Хрватска.

Приватизацијата на Марковиќ беше отфрлена од сите поранешни републики на СФРЈ: по братоубиствените граѓански војни започна целосната продажба на државниот капитал, кој по правило преминува во тајкунска приватизација, со која државните претпријатија низ Југославија се продаваа за ништо.

Телеграф.рс