Интервју Серафимовски од "Гранит": Од седум експресни патишта на кои се работи, само еден го гради домашен конзорциум

Добивај вести на Viber

Денес цената на стан во центарот на Скопје, со идентичен квалитет на градба, се поистоветува со цената на стан во центарот на Ниш, помалку чини од стан во Нови Сад, а дури двапати помалку чини отколку стан во центарот на Белград, вели во интервју за Фактор Андреа Серафимовски, претседател на Здружението на градежништво индустријата на градежни материјали и неметали при Стопанската комора. Вели дека има се поголема побарувачка на станови, што од друга страна влијае на раст на цените. Доколку мораториумите и застојот траат подолго, треба да се очекува поголема цена на становите во иднина, категоричен е Серафимовски. Од комората, па и самиот лично неодамна излезе со тврдење дека следува период на раст на цените на недвижнините, на становите. Го прашав прво на што најмногу се должат овие очекувања во високоградбата.

Серафимовски: Голем број фактори и околности директно и индиректно влијаат врз продажната цена на станбениот простор. Нашата прогноза за раст на цените во периодот кој следува, од една страна, се заснова на анализа на моменталните трошоци за градба, од која лесно ќе се заклучи дека зголемувањето на минималната плата, поскапувањето на градежните материјали, како и трендот на пораст на цените во секторот, генерално, несомнено ќе доведат до раст на продажните цени на станбено-деловниот простор. Од друга страна, прогнозата се заснова и на анализа на регионалните текови и на трендот на раст на цените на станбениот простор во соседните земји во последните години, со особено изразен раст во Србија и во Бугарија, поради што заклучокот би бил ист. Денес цената на стан во центарот на Скопје, со идентичен квалитет на градба, се поистоветува со цената на стан во центарот на Ниш, помалку чини од стан во Нови Сад, а дури двапати помалку чини отколку стан во центарот на Белград. Исто така, сведоци сме и на големата побарувачка на станови во изминатиот период, но и на мораториумите, за кои мора да нагласиме дека со своето времетраење ќе влијаат врз цената на становите во некои скопски општини. Нашата констатација е дека доколку застојот трае подолго, треба да се очекува поголема цена на становите во иднина. Кога зборуваме за раст на цените, би сакале да нагласиме дека, пред сѐ, зборуваме за општини и за региони кај кои трансакциската активност е голема, односно за општини и за региони кои важат за атрактивни за купување станбен простор.

Анализите и проекциите кои ги даваме ние, како Здружение на градежништвото, индустријата на градежни материјали и неметали при Стопанската комора на Северна Македонија, се следствени на она што се случува и што логично би се случувало во иднина. Сепак, пазарната цена на крајот ќе ја одредикупувачот, односно неговата куповна моќ, и тоа е единствениот параметар за она што ќе се случува од сето горенаведено како причина или како последица во однос на цените на продажба на станбено-деловниот простор.

Велите дека се пораснати и цените на материјалите за дури 80 отсто. Каков е тој тренд и зошто има зголемување на цените на градежните суровини?

Серафимовски: Според нашите првични анализи и проценки, поскапувања има кај повеќе градежни материјали, кои се движат до 80 отсто кај челикот до 40 проценти кај стиропорот, до 30 отсто кај производите од сувата градба, до 30 проценти за заштитните премачкувања и за течната хидроизолација, како и до 20 проценти за производите од битумен и за маслата, а поскапувања има и кај други материјали. Зголемувањето на цените е, дефинитивно, последица на светската здравствено-економска криза со која се соочуваме и која трае веќе подолго од една година. Како резултат на глобалните движења во индустријата, состојбата на снабдување со суровини за производство во моментов е многу тешка и некои суровини можат да се набават само по многу високи цени. Зголемувањето на цените е особено изразено во последните месеци. Истовремено, времето на испорака е значително зголемено кај сите добавувачи. Овие чести и непредвидливи промени во понудата на репроматеријали директно влијаат врз производствените трошоци. Иако производителите во нашата држава преземаат мерки што се во нивна моќ за да ги амортизираат поскапувањата, неизбежно е зголемувањето на цените на одредени производи кои се користат при градбата. Пандемијата особено ја погоди домашната индустрија на градежни материјали, при што одредени производствени капацитети беа во целосен прекин, а други се соочија со намалување на нарачките од деловните партнери, па производството го приспособија на минималните потреби на потрошувачите.

ЈАГМА ЗА СТАНОВИТЕ ВО ЦЕНТАР, КАРПОШ И АЕРОДРОМ

Во однос на очекувањата, каква е ситуацијата на пазарот во моментов? Дали има и зголемена побарувачка? Каде најмногу и за какви станови? Како влијае тоа врз формирањето на цената?

Серафимовски: Продажбата на недвижности, како и продажбата на станови, која учествува со најголем дел во вкупната продажба, успеа да ѝ одолее на кризата. Според последните достапни податоци, во првите девет месеци од 2020 година, споредено со истите од 2019 година, има пораст на бројот на продажби од 7,4 отсто, кој во делот на стари недвижности изнесува 6 проценти, додека во делот на продажби од инвеститор – 13,5 отсто. Оттука, може да се забележи дека луѓето за време на кризата инвестираат во недвижности и дека продажбата на станови се одвива непречено благодарение на побарувачката. Анализирано според локации, продажбата на недвижности во градските места се одвива како и претходно, а се забележува пораст на побарувачката за недвижности надвор од главниот град (во рурални средини и во викенд-места). Изминатиот период најголем обем на трансакции, вклучувајќи и најголем број на продадени станови според регистарот на цени и на закупнини на Агенцијата за катастар на недвижности, има во главниот град, поконкретно во општините Центар, Карпош и Аеродром.Податоците за постигнатите просечни цени според м² станбен простор во текот на изминатите месеци, склучените продажби на недвижности, особено во општините каде што има најголем обем на продажби, како и побарувачката за недвижности упатуваат на тоа дека не може да се очекува намалување на цените на недвижностите, со оглед на тоа дека тие се покажаа како „безбедна“ инвестиција во услови на пандемија.

Во Скопје имаше мораториум за градба подолг период, а сега се најавува можна суспензија на дуповите кои не се ревидирани. Како влијае ова врз градежните компании?

Серафимовски: Здружението на градежништвото, индустријата на градежни материјали и неметали, во рамките на своето работење, ги поддржува активностите што се преземаат во насока на планско работење и на урбано живеење. Мораториумот на почетокот влеа надеж дека ќе стави крај на урбанистичкиот хаос и работење, меѓутоанаместо посакуваната цел, им предизвика штета на одредени деловни субјекти и инвеститори, со оглед на тоа дека траеше предолго и дека ревизијата на урбанистичките планови не се одвиваше според конкретна и утврдена динамика. Уредувањето и хуманизацијата на просторот и заштитата на животната средина е уставно загарантирано начело, но уставно загарантирано начело е и сопственоста. Несомнено е дека правото на хуман живот нѐ засега сите. Овие начела треба да бидат императив во правната рамка која го уредува градежништвото и затоа континуирано упатуваме дека правната рамка го одредува деловниот амбиент во секторот. Поради тоа сметаме дека за да не се доведеме во вакви ситуации во иднина и да не дебатираме кое од овие начела има поголема тежина, треба да тргнеме од креирање квалитетни прописи и нивно доследно почитување во практиката.

КРИЗАТА УДРИ И ПО ГРАДЕЖНИШТВОТО

Од аспект на секторот, градежништвото не беше погодено од пандемиската криза како што тоа беше случај со некои други дејности. Сепак, светот го живее наспецифичното време – поради здравствената криза настана и сериозна економска криза. Пресметано во бројки, сепак, имаше пад, а тој тренд продолжува и годинава, односно во јануари беше регистриран пад од над 16 проценти. Каков е всушност ефектот на оваа криза врз градежниот сектор во земјава најмногу?

Серафимовски: Градежништвото не беше директно погодено од пандемијата на КОВИД 19 како други сектори (транспортот, угостителството). Меѓутоа, поради неговата поврзаност со најпогодените сектори, како и поради случувањата во рамките на глобалната економија, поврзани со цените на суровините, не остана имуно на пандемијата, која дополнително влијаеше врз веќе забавената динамика на економски раст во градежништвото, што започна да успорува уште во последниот квартал од 2019 година. Така, од раст од 8,9 отсто во третиот квартал од 2019 година, во периодот непосредно пред и по започнувањето на пандемијата активноста се намали и заврши со пад од 12 проценти во вториот квартал од 2020 година. Во третиот квартал од 2020 година негативниот тренд беше привремено прекинат од позитивниот раст од 3,4 отсто, меѓутоа последниот квартал од 2020 година градежништвото го заврши со пад од 1,4 проценти. Плановите на компаниите и очекуваните остварувања не се реализираа во целост. Градежните компании, иако со задоцнување, почнуваат сериозно да ги чувствуваат последиците од здравствено-економската криза. Деловното опкружување, зголемените трошоци за репроматеријали, организацијата на работењето во новонастанатите услови (со почитување на мерките и на препораките за заштита од вирусот), намалените капацитети на централната и на локалната администрација, намалувањето на интензитетот на објавување јавни набавки за градежни работи, како и предложените измени на Законот за работните односи, со кои се предвидува недела да биде неработен ден, дополнително негативно се одразуваат врз деловниот амбиент и врз условите за работа во градежништвото.

Она што особено загрижува е што во јануари 2021 година секторот оствари реален годишен пад од 16,6 отсто, што е резултат на намалувањето на извршените градежни работи кај високоградбата од 18,2 проценти, а кај нискоградбата од 14,9 отсто. Од друга страна, доколку се погледне бројот на деловни субјекти и на вработени во градежништвото, се забележува дека во 2020 година бројот на активни деловни субјекти е на речиси исто ниво, додека бројот на вработени бележи пад од 1,6 отсто, споредено со 2019 година, што покажува дека најголемиот товар го понеле самите градежни компании обидувајќи се да ги зачуваат работните места и да го задржат кадарот.

КАПИТАЛНИ ПРОЕКТИ НА НЕЗАВИДНО НИВО

Трендот на забавување во градежниот сектор почна, сепак, и пред кризата, со намалувањето на градежните активности во нискоградбата. Од овој аспект, според вашите согледувања и анализи, за колку е намалена ангажираноста на домашните компании? Колкав е реално падот во нискоградбата? Има ли најави за извесно размрдување од овој аспект? Колку домашни компании имаат договори за работа на јавните проекти?

Серафимовски: Особено важен показател за нас во последните години претставува текот на движењата и на случувањата во нискоградбата, преку кои ја следиме и реализацијата на капиталните проекти во државата, која не е на завидно ниво. Денес домашните компании не можат да се пофалат со преголем ангажман при изведба на капитални инвестиции на домашен терен, а најголем показател е фактот дека од 7 експресни патишта кои се градат во моментов само еден го гради македонски конзорциум. Од автопатската мрежа, која во моментов се проценува на вредност од над 600 милиони евра, како главни изведувачи домашни компании се јавуваат на мрежа во вредност од само 10 милиони евра. Кога на сето ова ќе додадете дека во последните две години на три странски компании им се раскинати договорите за градење, нејасен, дури и нелогичен е малиот ангажман на домашните компании во земјата. Исто така, поразителен е и фактот што нашите компании немаат услови да учествуваат на одредени тендери. Пример за тоа е изградбата на експресниот пат Градско – Дреново, за кој повторно беше објавена постапка за доделување јавна набавка, по раскинувањето на договорот за изградба кој беше склучен со странска компанија. Иако конзорциумот, составен од две домашни компании, во истиот период кога беше распишана набавката, со успех и навремено го пушти во употреба експресниот пат Штип – Крупиште, не можеше да учествува во постапката за изградба на овој патен правец, кој се проценува на вредност идентична со завршениот, што е апсурд.

„Гранит“, компанијата од која сте дел, го доби тендерот за изградба на првата фаза од автопатот Скопје – Блаце, а треба да го доградувате и Кичево – Охрид. До каде се активностите?

Серафимовски: Скопје – Блаце преставува прв автопат кој како главен изведувач го изведува македонска компанија по период од 12 години и особено сме горди на тоа. Интензивно се работи на терен и се очекува за една година да биде завршен. Голем број проблеми се решија и се решаваат во моментов, а големото залагање и ангажманот, кои, несомнено, се евидентни на овој проект од изведувачот, но и од надзорните инженери и од инвеститорот ЈПДП, сигурен сум дека ќе доведат до успех со кој сите ќе се гордееме, како поединци и како општество. Се надевам дека овој проект ќе биде пример и ќе ги истакне квалитетите, но и капацитетите на македонското градежништво. На автопатот Кичево – Охрид работиме како подизведувачи на главниот изведувач „Синохидро“ и што се однесува до нашите активности при изградбата на деловите на автопатот за кои сме ангажирани, само ќе истакнам дека во моментов активно работиме со над 200 градежни машини и транспортни средства и со над 400 работници и инженерско-технички кадар, а наедно ангажираме и над 10 производствени капацитети. Оттука, може да се согледа дека се работи интензивно и со огромен капацитет на деловите за кои сме ангажирани ние како компанија.

МЕРКИ ОД ДРЖАВАТА

Градежништвото беше мотор на економската активност во земјава подолг период. Очекувате ли во иднина поддршка и од државата и каква треба да биде?

Серафимовски: Градежништвото како стопанска гранка има потенцијал да придонесе за враќање на нормалните текови и за повторно раздвижување на економијата. Предуслов за тоа е да се посвети внимание на одржување соодветна динамика на јавните работи, но и да се креираат дополнителни мерки, кои може да придонесат за подобрување на потенцијалот на секторот – да се обезбеди непречена реализација на започнатите капитални проекти; да се објавуваат и да се спроведуваат тендерските постапки; да се реализираат предвидените капитални инвестиции; да се преземат активности во насока на поттикнување на високоградбата и на инвестициите во недвижности; да се отворат можности за нови инвестиции на среден и на долг рок од страна на приватниот сектор, преку донесување детални урбанистички планови и преку укинување на мораториумот во определени општини; да се исплаќаат редовно и без задоцнувања заостанатите обврски на државните институции спрема приватниот градежен сектор, за да се задржи ликвидноста на компаниите, кои и самите имаат обврски спрема своите добавувачи; градежништвото да се издвои како загрозен сектор; да се определи пакет мерки за поддршка на градежните компании за ублажување на последиците предизвикани од корона-вирусот и од поскапувањето на градежните материјали и да се поттикне ангажманот на домашните компании.

Кои се Вашите очекувања за следниот период?

Серафимовски: По природа сум оптимист и до крај ќе се залагам за она во што верувам, а верувам во квалитетот и во знаењето на македонските градежници. Очекуваме дека државата во фокусот на приоритетите ќе изработи и ќе реализира државна стратегија за развој на градежништвото, со која ќе им помогне на компаниите да се развиваат, да напредуваат и да создаваат.Наедно, сметаме дека капацитетите со кои располагаме како држава мора да се искористат за да се креира додадена вредност. Како Здружение при СКСМ, со сето свое акумулирано знаење, искуство и капацитет, се нудиме да помогнеме во процесот на креирање стратегија за развој на градежништвото, но и на другите процеси кои ќе овозможат да се искористи потенцијалот на градежништвото како стопанска гранка и како двигател на економијата.

Александра Томиќ