Што значи договорот на Западот со Иран?

Добивај вести на Viber

Најпосле добри вести од Лозана. Иранскиte дипломати и претставници на шест светски сили, меѓу кои САД и Русија, излегоа со „Вкупен сеопфатен план за акција“за иранската нуклеарна програма. Оваа рамка за договор беше плод на долгите преговори зад затворени врати, пишува во својата анализа „The Washington Times“.

Главните точки во договорот имаа за цел да ги смират стравувањата на Западот за можноста Иран да создаде атомско оружје. Во исто време тие треба да ги отстранат санкциите против Иран и да му дозволат да одржи атомска програма за мирољубиви цели. Се уште има многу работа, но дипломатските напори на САД и нивните партнери сега можат да доведат до историско отворање кон Исламската република. Нејзиното раководство, или барем одредени негови членови, очајно сакаат поблиски врски со Запад.

Аналитичарите изгледаат изненадени од полнотата на таа спогодба, која им дава на приврзаниците на договорот надеж дека еден вистински пакт може да биде склучен ова лето. Еве што има постигнато овој актуелен круг на преговори:

1. Главниот показател при пресметување на превенцијата на иранска атомска бомба е „времето за пробив“. Тоа е времето потребно за Иран да произведе доволно нуклеарен материјал (високо збогатен ураниум), за да може да се создаде едно нуклеарно оружје. Важноста на „брејкот“ како основен критериум за да бидат разбрани нуклеарните амбиции на Иран, е прашање на дебата, а некои експерти сметаат дека е малку бесмислено да биде прогонуван.

Но една од главните цели на секој поддржуван од САД договор е да се зголеми наводното време за пробив на Иран од околу два до три месеци во моментов на најмалку една година. Поголем прозорец и дава на меѓународната заедница повеќе време да реагира и да преземе построги мерки против Иран. Претпоставката е дека колку потешко е за Иран да произведе оружје, толку помал е шанса тоа да се направи.

2. Што се однесува до САД и нивните партнери, објавените во четвртокот мерки се фокусирани на создавање на тешкотии пред Иран за производство и одржување на залихи на високо збогатен ураниум. Иран веќе ги има намалено своите резерви на ураниум збогатен до 20% и се согласи да ги намали драстично другите резерви на нискообогатен ураниум. Построги мерки ќе бидат потребни за да се спречат чекори во насока создавање на оружје.

3. Еден од начините за контролирање на тоа е да биде поставена горна граница на бројот на центрифуги во Иран. Тоа се ротирачки уреди кои го збогатуваат ураниумот. Според условите утврдени во четвртокот, Иран ќе ги намали своите центрифуги од околу 19 000 до 6 104. Според објавениот од американските преговарачи меморандум, Иран се согласи дека во следните 10 години ќе го збогатува ураниум само во еден објект во Натанц. Во него има 5 000 центрифуги од првата генерација. Техеран нема да го збогатува ураниумот на нивоа над 3,67% - недоволно за бомба, но е корисно за целите на нуклеарната енергија - во текот на 15 години.

4. Иран изгледа подготвен да прекине со активностите на контроверзниот нуклеарен објект „Fordow“ во текот на 15 години и изгледа ќе стане местото во центар за истражување и нуклеарна физика. Комплексот „Fordow“ се наоѓа во внатрешноста на планината до светиот град Ком, особено многу им пречеше на американските и израелските власти. Иранските власти ќе гарантираат дека реакторот со тешка вода во Арак - место за кое имаше загриженост дека Иран има намера да произведе плутониум со оружје фокусот - нема да го направи.

5. Ќе биде наметнат многу затегнат режим на меѓународни инспекции. Инспектори од Меѓународната агенција за атомска енергија (МААЕ), нуклеарната агенција на ОН, ќе ги следат постојано иранските центрифуги и капацитети за нуклеарно складирање во текот на две децении, ќе имаат редовен пристап до ураниум рудници и фабрики за следните 25 години, како и ќе можат да вршат редовни проверки на нуклеарните објекти на Иран. „Ако Иран лаже, светот ќе го дознае тоа“, изјави во четвртокот претседателот Обама.

6. Во замена Иран добива олеснување на санкциите, во зависност од неговата способност да ги испочитува обврските договорени во конечниот договор. Ова веројатно нема да се случи со брзината која Иранците би ја сакале. Се чини дека постои механизам преку кој санкциите автоматски би се „вратиле во играта“, ако Иран ги крши условите на договорот.

Ветувањата на САД и Европската унија за евентуално укинување на санкциите врз нафтата и банкарските санкции против Иран доведоа до масовни прослави во Техеран, а светската цена на нафтата забележа пад во четвртокот.

7. Други прашања - вклучувајќи до каков степен Иран ќе може да ги користи и надградува помодерните центрифуги, како и што ќе се случи со другите воени димензии на неговата нуклеарна програма - сеуште треба да се реши во наредните месеци.

8. Оптимизмот, создаден од таа спогодба нема да се дели од „јастреби“во САД и Израел, како и во арапските земји, кои сеуште го сметаат Иран за сериозна регионална закана. Противниците на договорот во САД може да ги зголемат напорите за да доведат до неуспех на преговорите во наредните недели во Конгресот. Владата на Обама може да даде доста солиден договор кој ја поддржува нуклеарната амбиција на Техеран „во железна кутија“ и да создаде услови во кои меѓународната заедница со можност ќе се осигури дека таа ќе остане таму.