За гувернерскиот став, за фактите и коментарите

Добивај вести на Viber

Разбирливо и оправдано е кога Гувернерот на Централната банка сериозно и со сигурност истапува пред јавноста со изјави дека нема да има девалвација, дека „диктаторски“ ќе го брани курсот на денарот, дека треба да се заборави зборот девалвација  и дека за еден таков чекор монетарната власт нема ниедна  причина. Впрочем, јасно е дека за тоа „не одлучуваат разните шпекуланти, пишувачи на колумни и злонамерници“ како што вели Гувернерот. Таквите истапи се насочени кон смирување  на јавноста од определени гласини според кои таква мерка е можна и со тоа ги плашат луѓето дали  ќе ја зачуваат вредноста на сопствените денарски заштеди.  Оттука,  изречените констатаци ја оправдуваат намерата на истапите на гувернерот преку кои се влева доверба меѓу граѓаните дека во наредниот период не треба да се очекуваат промени во политиката на курсот и граѓаните не треба да подлегнуваат на гласините, па и на неповолните настани и движења, бидејќи надлежните институции имаат „контрола над ситуацијата“.

Намерата за смирување на јавноста ја оправдува дури и непримерениот став за диктаторски начин (кога има предвидено демократска постапка) на одбраната на курсот. Меѓутоа, ставот станува проблематичен кога почнува да се брани со аргументи кои немаат врска со проблемот. И наместо смирување тоа предизвикува сомневање.  Со што не‘ смирува аргументот според кој  „ако девалвацијата беше решение, и Грција, и Португалија и Шпанија ќе излезеа од еврозоната и ќе ја девалвираа својата валута. Но, наместо тоа, тие преземаат болни структурни реформи“. Нивните ситуации се неспоредливи со нашата. Споменатите земји се членки на еврозоната и тие немаат избор за девалвација на националната валута, како на пример Полска и други земји, бидејќи еврото им е заедничка валута на 17 земји од Европската Унија  и тие не можат да си играат „влези-излези“ од еврозоната. Неколку години сме сведоци на невидени напори за избегнување на испаѓањето на Грција од еврозоната, заради одржување на стабилноста на еврото и еврозоната во интерес на сите членки. Само да се потсетиме дека и нобеловецот Кругман, при неговата турнеја на Балканот, просто жалеше што споменатите земји не можат да извршат девалвации, бидејќи немаат сопствени валути. И, не дека таквото решение е безболно.

Мора да признаеме дека и потезите за структурни реформи (главно, мерки на „внатрешна девалвација„) и за девалвација се решенија кои предизвикуваат сериозни турбуленции во националните економии. Двата пристапа имаат за цел да доведат до консолидација на националните стопанства, пред се‘ во односите со странство. Разликата е во тоа што структурните реформи се вршат релативно побавно и со зауздување на државната потрошувачка, за да се услогласи со реалните можности за трошење кое не го загрозува развојот, додека со девалвацијата еднократно се создаваат реални услови  за преструктурирање на стопанството во насока на стимулирање на извозот и дестимулирање на увозот. Притоа, преструктурирањето со девалвација се одвива од позиција на интересите на стопанските субјекти што се извозно ориентирани, што е од суштинско значење за остварувањето на урамнотежен, одржлив развој, а товарот на прераспределбата на доходот паѓа врз должниците. Значи, на оние кои најмногу придонесуваат за нарушување на надворешната рамнотежа, бидејќи трошат незаработено, нерационално и непродуктивно.

Со оглед на тоа што целите се исти и последиците се слични, боли и во едниот и во другиот случај, со тоа што наводните структурни реформи се изнудени поради раскалашено трошење (бидејќи веќе нема кој да го финнасира тоа), а реалниот курс е потребен, врз пазарни услови, да се извршат  структурни промени во насока на извозно-ориентирано стопанство. Разликата е што  од изнудените реформи нема бегање, додека пак воспоставувањето на реален курс може да се одлага. Но, не во недолгед. Цената на таквата политика мора да се плати. Екстра ќе биде изгубеното време за преструктурирање. А веќе многу се доцни. Во економијата се формираат трендови кои, ако не се прекинат, набрзо (за година-две) можат да ја доведат економијата во колапс. Најиндикативно е тоа што земјата веќе се задолжува  за да ги отплаќа старите долгови, а резервите  не се зголемуваат и одржуваат со вишоци во тековната сметка, туку со зголемување на странски кредити и директни инвестиции. Пресврт не се обезбедува ниту со постојаниот пораст на дознаките од нашите вработени во странство. Добро е што засега со нив се стеснува јазот во надворешно-трговската размена. Добро е и тоа што се‘уште има кој да ни позајмува. Меѓутоа, лошо е што тоа не може да трае долго. Нема замена за стратегијата за развој на потпирање, пред се‘, врз сопствените сили. Додуша, никој досега не рекол дека ќе извезуваме работници за да ни праќаат девизи за да ги задоволуваме увозните потреби, а богами и никој не тврди дека Македонија  е дестинација  која со прилив на странски капитал може да обезбеди задоволителна динамика на раст.  Ова го велам, затоа што само под овие претпоставки може да се има ваков индолентен однос на монетарните власти кон реалноста на курсот како врска меѓу домашното и странските стопанства.

 Д-р Крсте Шајноски