Гради ли Кина нов „свет“ во кој ќе доминира?

Добивај вести на Viber

По неодамнешниот самит на Шангајската организација за соработка (ШОС) и парадата по повод 80-годишнината од победата на Кина во Втората светска војна, прашањето дали Кина гради нов светски поредок во кој ќе биде доминантна сила се поставува сè повеќе во светските медиуми. Во својот говор на самитот, кинескиот лидер Си Џинпинг го нагласи она што аналитичарите го нарекуваат нова кинеска доктрина. Од фактот дека „домашните правила на неколку земји не треба да им се наметнуваат на другите“ до фактот дека ШОС, од Русија до Индија до Турција, „треба да ја искористат силата на своите мега-пазари и економски комплементарности меѓу земјите-членки и дополнително да ја олеснат трговијата и инвестициите“.

Без да ги спомене Соединетите Американски Држави, Си вети дека ќе се соочи со „хегемонизмот, менталитетот на Студената војна и насилните практики“ што постојат во светот. Светскиот поредок каков што го знаеме денес се базира на институции, вредности и сојузи кои во голема мера беа обликувани од Соединетите Американски Држави по Втората светска војна. Ова ги вклучува либералните демократии, меѓународните закони и норми, мултилатералните институции (ОН, СТО, ММФ итн.), доларот како главна резервна валута и безбедносните врски и воените сојузи како што е НАТО.

Во последните децении, Кина стратешки работи на трансформација на овој поредок. Не мора да го собори целосно, туку да го направи пофлексибилен, мултиполарен, со повеќе простор за земјите кои традиционално не се во центарот на западните центри на моќ. Во анализа на Институтот Брукингс од Вашингтон, се проценува дека Кина стратешки гради институционален простор - не само преку учество во постојните меѓународни организации, туку и преку создавање нови институции кои обезбедуваат алтернатива на либералниот меѓународен поредок. Според нив, овие планови не треба да се потценуваат, но ниту да се преценуваат.

Според Меѓународниот монетарен фонд, Кина генерира 16–17 проценти од светскиот БДП (САД се на околу 25 проценти) и околу 19,68 проценти од светскиот БДП во однос на паритетот на куповната моќ). Во својот годишен извештај, главниот економист на ММФ, Пјер-Оливие Гуринчас, наведува, меѓу другото, дека економијата на Кина е длабоко зависна од надворешните пазари, синџирите на снабдување и финансиските системи и е многу зависна од политичката стабилност во светот.

Јукон Хуан, поранешен директор на Одделот за Кина на Светската банка, го нагласува терминот „заробеништво“ на државата. „Кина стана глобален гигант, но е заробена во мрежа на зависност од светските пазари - нејзиниот извоз учествува со 20 проценти во БДП, а без американската побарувачка, растот би се намалил за 2–3 проценти. Ова не е само сила, туку и слабост што ја ограничува нејзината автономија во новиот поредок.“

Хуанг тврди дека токму ова ја ограничува глобалната моќ на Кина бидејќи нема сила да прави премногу силни политички намалувања во светските односи. Од друга страна, кинеските аналитичари велат дека светот се менува неповратно и дека Кина не смее да чека и да ги набљудува настаните, туку да ги ко-креира. Женг Јонгнијан, декан на Кинескиот универзитет во Хонг Конг, вели дека најважниот дел од планирањето на Кина е да се биде подготвен за неочекуваното. „Обичајното меѓународно право засновано на принципот на суверени држави би можело многу брзо да се сруши, а ние мора да бидеме подготвени да се соочиме со сосема поинаков свет“, вели Јонгнијан.

Ова вклучува зајакнување на економските, технолошките и инфраструктурните иницијативи (на пр. иницијативата „Појас и пат“, развој на своите финансиски институции и промовирање на концептот на „вистински мултилатерализам“ (како што го гледа Кина) во меѓународните односи. Според USGLC, американска организација која ја промовира американската економска доминација во светот, Кина, иако самата зависи од светскиот пазар, ја користи својата економска моќ за да создаде зависност од другите, што на крајот се претвора во политичко влијание.

Според нивниот извештај, кинеските инвестиции во Африка се зголемиле за 520 проценти во последните 15 години и ја прави Кина најголем трговски партнер за 19 африкански земји. Иницијативата „Појас и пат“ поврзува повеќе од 150 земји со инфраструктура, финансирајќи пристаништа, железници и енергија. Кина извезува дигитална инфраструктура (5G, паметни градови) и системи за вештачка интелигенција и гради технолошка доминација, вклучувајќи системи за социјален кредит што го промовираат кинескиот модел на управување.

Сето ова создава „должни стапици“, односно земјите зависни од кинеските кредити стануваат политички блиски до Пекинг. Заедно со градењето на воена моќ, постои и таканаречената „мека моќ“. Кина го извезува својот модел на управување преку културата, медиумите и технологијата, но и преку притисок врз дијаспората. Според „Хјуман рајтс воч“, Кина го користи своето дигитално влијание за да ги цензурира критичарите низ целиот свет.

Сето ова е дел од поширок план за изградба на нов светски поредок, според извештајот на Фондацијата Карнеги за меѓународен мир. Бавно, но ефикасно, Кина гради сојузи врз основа на „антихегемонистички“ наратив со три стратегии - економска зависност, воена соработка и дипломатска координација. Во ретки појавувања, кинеските политичари истакнуваат дека Кина избегнува формални сојузи за да ја задржи својата автономија, но води политика на „прагматичен мултилатерализам“.

Кинескиот министер за надворешни работи Ванг Ји вели дека „Кина нема потреба од воени сојузи како НАТО“. „Нашите партнерства со Русија, Пакистан и земјите од БРИКС се стратешки и долгорочни, фокусирани на економска соработка и заеднички развој“. Тој додава дека мултиполарноста е неизбежна. „Кина ја предводи реформата на глобалното управување преку ШОС и БРИКС, но ова бара време и соработка, а не конфликт. Западот мора да ја прифати еднаквоста“, додава Ји.

Во овој контекст, Русија, и покрај сите неизвесности, се јавува како партнер, особено како земја која се соочува со санкции и стратешки притисоци од Западот и затоа соработува со Кина во областите каде што ѝ одговара - енергетика, безбедност, дипломатија. Европската Унија, од друга страна, се обидува да ја артикулира својата стратегија наречена „стратешка автономија“, што би ѝ овозможило да ги зачува своите интереси, стандарди и способност да дејствува независно (или помалку зависно) од големите сили, а во исто време да одржува сојузи и соработка по глобални прашања. Главен партнер, но и главен противник на Кина во создавањето нов светски поредок, затоа остануваат Соединетите Американски Држави.