ИНТЕРВЈУ ИВАН ШТЕРИЕВ: Берзата се соочува со нова реалност!

Добивај вести на Viber

Првиот човек на Македонска Берза Иван Штериев во интервју за Фактор оценува дека македонскиот пазар на хартии од вредност има голем потенцијал, не само во акциите, туку и со други производи. „На берзата има потенцијал да се тргува и со други финансиски инструменти, пред се со должнички хартии од вредност, а можеби и со структурни производи. Побарувачка за вакви инструменти докажано има, проблем е што никако некој емитент да се одважи и да започне ваков проект. Како илустрација, во последно време заинтересираноста на инвеститорите за обврзници е многу голема. Очигледно институционалните инвеститори, а и некои други, со нетрпение ги чекаат овие хартии од вредност, што е поврзано со општиот пад на каматните стапки, недостатокот на долгорочни финансиски инструменти итн. Ова особено се покажа по неодамнешното котирање на последната емисија на државните обврзници за денационализација. Токму овие трендови покажуваат дека е добар момент некој конечно да издаде корпоративна или прва општинска обврзница“, вели Штериев. Со долгогодишниот директор на берзата разговаравме и за актуелните состојби, начинот на кој берзата се извлекува по светската финансиска криза, за регионалните предизвици. Фактор Како ја оценувате актуелната состојба на македонскиот пазар на капитал, дали сте задоволни и што би унапредиле во работењето на берзата? Штериев За нецели шест месеци од 2015 година, односно до 15 јуни, вкупниот промет на берзата по сите основи изнесува нешто над 19 милиони евра наспроти 26,3 милиони евра во истиот период минатата година и бележи намалување од околу една третина. Структурно гледано освен кај прометот со државните обврзници каде имаме над трикратно зголемување, регистрирано е намалување, поголемо или помало, кај тргувањето во БЕСТ системот со акции, блок трансакциите и кај јавните берзански аукции. Во овој период ниту лани, ниту оваа година преку берзата не се реализирала јавна понуда. Минатата година токму јавната понуда со акциите на Арчелормиттал ЦРМ, со големиот износ од околу 70 милиони евра којашто се реализираше во месец октомври, ја одбележа годината и придонесе за остварување на годишен промет од над 141 милиони евра. Просечниот дневен промет во БЕСТ системот во 2015 година изнесува околу 150 илјади евра и е на ниво на минатогодишниот просек, при што намалувањето на тргувањето со акции се компензира со зголемувањето кај обврзниците. Ценовните движења се со негативен тренд. Главниот берзански индекс МБИ 10 на средината на јуни изнесува околу 1.650 поени и бележи годишна загуба од над 10%. Секако, ова се резултати од кои никој не може да биде задоволен. Како што може да се види резултатите се засега под минатогодишното ниво, но и под нивото на повеќето други регионални пазари. Веројатно за време на берзанската еуфорија пред седум-осум години очекувањата на сите, и на нас од индустријата на хартии од вредност и на инвеститорите и пошироката јавност, станаа преголеми. Станува јасно дега веќе неколку години наназад сме во нова развојна фаза - гледаме дека сме во некоја нова реалност и осознаваме што е пазар на хартии од вредност во мала отворена економија како Македонија, со ова ниво на БДП и животен стандард, со овие перформанси и организациско-сопственичка структура на претпријатијата и во овој општествено-политички амбиент. Би сакал во оваа прилика уште еднаш да повторам нешто што ние од Македонска берза во континуитет го нагласуваме, дека не треба никогаш да се заборави дека берзите не се институционален остров, дека сето тоа што се случува во повеќе сфери во економскиот и општествениот живот се пресликува на берзите и дека за да дојде до подобрување на состојбите треба дефинитивно да има оптимален микс на економско, регулаторно и политичко окружување. Берзата е инфраструктура којашто треба постојано да се одржува и надградува. Тоа е нашата основна задача. Оттука, во минатото се иницирани  многу проекти во овој правец, а ќе се превземаат соодветни активности и во иднина, вклучително и актуелниот проект за поврзување на регионалните брокери којшто е длабоко навлезен во имплементациска фаза. Воедно, како заокружување на одговорот на Вашето прашање би укажал дека ако ги анализирате резултатите на некои котирани компании може да се констатира дека и покрај сегашните состојби на пазарот кај некои инструменти што се нудат на нашиот пазар има добар потенцијал. Така на пример од 115 котирани компании во 2014 година 72 оствариле добивки, а во 2013 овој податок изнесува 80 друштва. Агрегираната добивка на овие профитабилни компании изнесува околу 122 милиони евра во двете последни години, а исплатената бруто дивиденда изнесува 90, односно 102 милиони евра во 2014 и 2013 година респективно. При тоа треба да се земе предвид дека при исплатата на дивидендите компаниите, освен од тековните профити, вршат исплата и од акумулираните добивки. Коефицентот цена/добивка на најликвидните компании од МБИ 10 на крајот од првиот квартал годинава беше околу 18, со варијации кај подделните акции - компоненти на индексот. Бездруго, и во вакви услови на ниски промети и негативни ценовни движења, може дефинитивно да се детектираат добри инвестициски можности. Берзанската инфраструктура функционира сосема солидно, има адекватни финансиски инструменти и да се надеваме дека што побрзо ќе се случи некој добар микс и ќе почнеме да зборуваме за подобри берзански движења. Фактор Со оглед на тоа колку физички лица во Македонија се акционери, задоволни ли сте од обемот на тргување на нашиот пазар на капитал? Штериев Во јавноста досега немало многу опсервации за статистиката поврзана со домашните физички лица кои поседуваат акции. Според последните податоци моментално во државата има 518 акционерски друштва во кои има околу 84.000 акционери, а од нив околу 80 илјади се домашни физички лица. Тоа значи дека околу 95% од сите акционери во македонските компании се домашни физички лица. Во релација со вкупното население овој податок изнесува околу 4%. Споредбено овој показател во развиените земји каде пазарите на хартии од вредност имаат многу значајна улога во финанансискиот сектор изнесува помеѓу 20 и 30% (Швајцарија, В.Британија, САД, Јапонија, Холандија), додека истиот е под 10% во Гераманија и Австрија каде историскиот развој на финансиската структура и корпоративната сопственост имале друга понеинтезивна еволуција. Во овие податоци не е вклучена т.н. индиректна сопственост на акции преку инвестициските фондови. Доколку ги анализираме 115 котирани компании, бројот на домашни физички лица - акционери изнесува околу 45 илјади, а ако ги земеме, на пример, само 10-те компании од индексот МБИ 10 овој податок изнесува неполни 18 илјади физички лица или под 1% од вкупната популација. Општиот тренд на физички лица, иматели на акции во македонските акционерски друштва, е во континуирано опаѓање. Така во последните десет години тој е намален за една третина со оглед на тоа што на крајот на 2005 година имало околу 120 илјади акционери во Македонија. Тоа е последица од процесот на консолидација на сопственичките структури креирани со приватизацијата. Но, од друга страна, трендот на бројот на акционери – домашни физички лица во компаниите од МБИ 10 се зголемува, што покажува дека домашните физичи лица се активни на берзата воглавно кај најликвидните котирани компании. За да ја докомплетираме сликата би укажале дека домашните физички лица во текот на 2014 година на месечно ниво најчесто учествува во куповната страна на берзанскиот промет во дијапазон од 20 до 40%. Доминантни купувачи на нашата берза, откако странските портфолио инвеститори се повлекоа, се домашните правни лица, со просечно учество од 40 до 50% на месечно ниво. Куповната сила на домашните физички лица е ограничена и тие не можат да бидат главни двигатели на пазарната динамика. Воедно тие се секогаш т.н. price takers, односно ги превземаат цените што ги формираат институционални инвеститори и финансиски институции кои имаат капацитет и know-how да направат соодветни анализи и вреднувања на хартиите од вредност. Тука доаѓаме до една од главните карактеристики на македонскиот пазар – квантитативно доминантни акционери се домашните физички лица, но главни купувачи се домашните правни лица кои не се институционални инвеститори, туку субјекти коишто сеуште се примарно ориентирани кон стекнување или зачувување на корпоративна контрола. Резултанта на сето претходно опишано се ниските промети на Берзата веќе повеќе години наназад. Фактор Како го оценувате потенцијалот на институционалните инвеститори кои тргуваат на нашиот пазар на капитал? Штериев Приватниот пензиски систем добро се развива, но тоа е за очекување со оглед на тоа што вториот столб е нормативно задолжителна шема. Двата приватни пензиски фонда во вториот столб имаат под управување околу 600 милиони евра, што за македонски услови е респектабилна бројка, но во просек само нешто над 3% од овие средства се вложени во домашни акции. Процентот на нивните пласмани во домашни обврзници е многу поголем и изнесува помеѓу 50-60%, но тие воглавно се купуваат на примарниот пазар, се чуваат до достасување и не влијаат на берзанската динамика. Приватниот пензиски систем е единствениот автономен фактор којшто може да го раздвижи домашниот пазар. Во врска со ова веднаш се отвора дебата кои се приоритетите на пензиските фондови и какви ризици од поагресивно вложување во акции би се појавиле за пензиските осигуреници, но неискористен простор дефинитивно има. На пример, би споменал две работи што моментално комплетно отсуствуваат, било поради регулаторни ограничувања, било поради деловни одлуки на друштвата за управување. Првата е неможноста да се вложува во јавна понуда на акции доколку издавачот претходно не котирал на берзата. Втората е неможноста и/или несакањето да се биде активен акционер кој ќе учествува во органите на управување на компаниите и директно ќе влијае на работењето и корпоративното управување. Инвестициските фондови, од друга страна, макотрпно се развиваат. Почнаа за време на финансиската криза и никако да го привлечат вниманието на инвеститорите како што заслужуваат и каков што е случајот во поразвиените пазари. Моментално под управување имаат нешто над 40 милиони евра. Тие успеаа да опстојат преку воведување на паричните фондови на коишто отпаѓа над 30 милиони евра од фондовската актива. Ова е добро за фондовите и им дава ветер во едрата. Но, во делот на класични акциски или хибридни фондови прибирањето на средствата не е како што се очекуваше, што е доста парадоксално затоа што овие фондови во последниве години остваруваат добри приноси и во услови на ниски каматни стапки инвеститорите треба да ја искористат оваа можност. Доколку класичните инвестициските фондови започнат да растат и управуваат со повеќе средства сигурно дека ќе има позитивен ефект и за берзата. Фактор Како да се креира нов материјал за тргување? Како да се подигне обемот на тргување и да се прошири асортиманот на пазарот на капитал? Штериев Постои едно разбирање во нашата јавност дека тргувањето на берзата не се раздвижува поради тоа што овие инструменти што сега се тргуваат на неа се квантитативно недоволни. Тоа е само делумно точно. Имено, сите статистики покажуваат дека, освен на најголемите берзи, на повеќето други има релативно висока концентрација на прометот, како и кај нас, во одреден број акции. Така на пример, ако концентрацијата на берзанскиот промет на Македонската берза во 10-те најликвидни акции од МБИ 10 последниве години изнесува помеѓу 60 и 80% од вкупниот промет, само на 5-те најликвидни акции на берзата во Будимпешта отпаѓа повеќе од 90% од прометот, во Љубљана тој показател изнесува 78%, во Букурешт 74%, во Даблин околу 80%, Рига 85%, Талин околу 90%, Атина 65%, Никозија над 70%. Од овие компаративни податоци произлегува дека основниот проблем на нашиот пазар што последниве години се манифестира преку нискиот промет и незадоволителна ценовна перформанса не произлегува примарно од малиот број акции кои се тргуваат, туку од нивниот квалитет и/или од ориентираноста на емитентите да привлечат т.е. креираат поголема побарувачка. Со други зборови, на македонскиот пазар на хартии од вредност му се потребни десетина квалитетни акции, но со нив и домашните и странските инвеститори треба да тргуваат многу повеќе. Секако, за оптималната композиција на оваа пожелна кошничка на акции од аспект на тоа колку тоа треба да бидат некои од моментално котираните акции, а колку тоа би биле некои компании кои сега не се на Берзата, може да се дискутира. Од друга страна, освен со акции на берзата има потенцијал да се тргува и со други финансиски инструменти, пред се со должнички хартии од вредност, а можеби и со структурни производи. Побарувачка за вакви инструменти докажано има, проблем е што никако некој емитент да се одважи и да започне ваков проект. Како илустрација, во последно време заинтересираноста на инвеститорите за обврзници е многу голема. Очигледно институционалните инвеститори, а и некои други, со нетрпение ги чекаат овие хартии од вредност, што е поврзано со општиот пад на каматните стапки, недостатокот на долгорочни финансиски инструменти итн. Ова особено се покажа по неодамнешното котирање на последната емисија на државните обврзници за денационализација. Токму овие трендови покажуваат дека е добар момент некој конечно да издаде корпоративна или прва општинска обврзница. Фактор Генерално, дали се реално и навремено информирани физичките лица во својство на домашни инвеститори? Дали на ова поле има напредок и ако има во што се состои? Штериев Македонска берза и нејзината официјална веб страница моментално претставува најголем и најрелевантен извор на јавно достапни информации за работењето на акционерските друштва во Република Македонија. Преку неа перманентно се објавуваат т.н. ценовно чувствителни информации од котираните друштва, но согласно закон и на најголем дел на некотираните акционерски компании. За котираните друштва процесот на објавување е целосно автоматизиран и за тоа постои посебна софтверска апликација СЕИ Нет. На овој начин берзата веќе стана централно место за добивање на податоци од тековното работење на повеќето издавачи на хартии од вредност – нешто што се бара и со европската директива за транспарентност каде ова се нарекува централно место за складирање на регулирани информации. Базата на податоци што ја создаде Берзата е бесплатна и достапна за сите инвеститори, вклучително и физичките лица, но и за разни истражувачи од академската и медиумска сфера. Во 2014 година котираните 115 компании преку берзата објавија 1.841 известувања. Од нив 736 се поврзани со финансиските извештаи, околу одлуките на собранијата на акционери и органите на управување има 675 објави, а други ценовно чувствителни информации се 430. Тоа воопшто не е занемарлива бројка. Сосема друга работа е колку кое физичко лице има време, посветеност и познавања ажурно и соодветно да ги следи и процесира овие информации и врз основа на истите да донесува издржани инвестициски одлуки. Една од главните карактеристики на пазарите на хартии од вредност насекаде во светот е дека тие се високо регулирани и дека влезот во оваа индустрија е поврзан со лиценцирање и полагање на низа стручни испити. Се смета дека е пожелно физичките лица да работат преку овластените пазарни учесници и да се советуваат со нив, бидејќи проблематиката е комплексна и не е еднозначна. Секако, успешни исклучоци од ова правило секогаш има и тие во моменталната поставеност на нашиот пазар можат лесно да дојдат до потребните јавни информации. По имплементација на најновиот проект на берзата којшто ќе им овозможи на брокерите воведување на прием на налози од клиентите преку интернет, физичките лица ќе можат уште поактивно директно да се вклучат во берзанското тргување. Фактор Брокерската фела минува низ релативно тежок период, од аспект на трошоци и приходи од дејноста, има ли простор кај Берзата да и помогне на индустријата во овие тешки денови? Штериев Долгата пазарна депресија предизвика многу негативни импликации кај финансиските посредници кои се една од клучните алки на пазарот на хартии од вредност. Прво, бројот на пазарни посредници драстично се намали - од 27 членки на Берзата на 10 моментални членки. Тие имаат двоен проблем - прометот е намален поради што провизиите од коишто се финансираат брокерите се намалени, но и нивните портфолија како вредност се многу помали.  Ова, меѓу другото, директно влијае на квантитетот и квалитетот на кадри што работи во нашата индустрија на хартии од вредност. Оваа индустрија, пред се, е sales индустрија.  Едно е кога се зборува дека треба да се направи нешто, друго е што треба да имате критична маса на луѓе кои ќе ги анимираат клиенти, ќе ги препознаваат инвестициските можности и ќе го шират добриот глас за финансиските инструменти на македонскиот пазар на хартии од вредност и дома и надвор. Би повторил дека ние како Берза сме примарно одговорни да ја поставиме и надградуваме пазарна инфраструктура. Ние не можеме сами да креираме нова понуда на пазарот или да генерираме зголемена побарувачка. Годинава работиме на два големи проекта. Едната е финализација на регионалниот проект со берзите од Софија и од Загреб, со што на македонските брокери, но и на македонските инвеститори, ќе им се отворат нови развојни можности и канали за инвестирање. Од друга страна, се надеваме дека преку овој проект повторно ќе се вратат регионалните инвеститори, а можеби преку регионалните брокери ќе дојдат и инвеститори надвор од регионот. Да не заборавиме, ова е софтверско и функционално поврзување со брокерски куќи и банки од две земји од Европска унија. Вториот е микро проект, поврзан со овој, за технолошко и софтверско осовременување на нашите членки и конечно отпочнување на тргување на клиентите преку интернет од било која локација што ќе ја изберат. Фактор Регионализацијата како предизвик? Штериев Во последните неколку години немаме нето-прилив на странски портфолио инвеститори и берзанското тргување главно се темели на домашните инвеститори. Постои општ консензус дека на пазарот му е потребно враќање на странските инвеститори кои би биле катализатор на нова динамика. Поради тоа постојано акцентираме дека наш приоритет е институционално вмрежување, сопственичко или функционално, со други регионални берзи. Од овие причини Македонската берза е голем поборник на оваа идеја. Таа идеја за берзанско регионално поврзување доби подршка и од меѓународните финансиски институции. Како што е познато берзите од Загреб, Софија и Скопје формираа заедничка компанија, со седиште во Република Македонија, добија грант со ЕБРД и работат на имплементација на соодветната брокерска софтверска апликација за прекугранично пренасочување на налозите за тргување. Доколку успееме со овој проект, а засега се оди според планот и се надеваме дека т.н. СЕЕ ЛИНК платформа ќе профункционира во првиот квартал на 2016 година, ќе се создаде функционален нуклуес кон кој ќе можат да се придружат и други пазари. Воедно, Македонска берза и понатаму ќе продолжи со својата проактивна политика на билатерална соработка со регионалните берзи, детално следење и соодветно позиционирање визави аквизициските процеси што очигледно повторно се интензивираат.