ИНТЕРВЈУ УЗУНОВ: И економската криза зависи од прифаќањето на мерките, а тоа ме плаши

Добивај вести на Viber

Владините мерки за поддршка на стопанството се доволни за овој период, бидејќи загубите до сега не се преголеми, вели Ванчо Узунов, професор на Правниот факултет во Скопје. Ставот го темели на тезата дека доаѓа зима, а тогаш епидемијата има големи шанси „да збесне“ уште повеќе, па ќе требаат нови мерки за поддршка, а за тоа ќе требаат пари. Вели ако сега се потрошат премногу од позајмените пари, после ќе немаме, па ќе мораме пак да позајмуваме, но со многу полоши услови и сугерира дека на работите мора да се гледа домаќински и подолгорочно, а не само во дадениот момент. Узунов до скоро беше во партиските тела на СДСМ, впрочем беше и потпретседател на партијата. Смета дека економската криза во светот може и да се продлабочи но дека засега на домашно тло добро се менаџира. Јавниот долг вели не е во црвена зона, денарот е стабилен. Го прашав и за предизборните лицитации и ветувањата. 

Професоре, пандемијата на Ковид-19 го промени човештвото, ги промени вредностите, но создаде и сериозна економска криза. Претседателката на ЕЦБ во последната изјава вели дека можеби најлошото помина, но дека треба да очекува сериозен втор бран.  Кои се вашите очекувања и колку според вас е сериозен економскиот удар од здравствената криза?

Узунов: Јас не сум сигурен дека најлошото е поминато, на тоа упатуваат тековните податоци за ширењето на пандемијата и во целиот свет, а не само кај нас. Секако ќе има и втор бран на пандемија, ама може да има и трет и четврт... Да се надеваме дека тие натамошни бранови после вториот бран ќе бидат помали. Всушност, сé зависи од тоа кога ќе биде откриена вакцина, па потоа до кога ќе успее човештвото да произведе доволно вакцини да се вакцинираат најголем дел од луѓето во целиот свет. Очигледно, сето тоа ќе трае долго време, па затоа не сум голем оптимист дека ќе поминеме лесно.

Во однос на економскиот удар и последиците од оваа здравствена криза, тие се големи, огромни, веројатно ќе бидат поголеми, па и подолготрајни, од сите кризи што ги знаеме во последните 100 години. Суштината е што оваа здравствена криза удира врз секоја национална економија, па оттука и на целата светска економија, меѓутоа, на еден асиметричен начин. Зошто? Бидејќи суштина на контролата на ширењето на здравствената криза е физичкото дистанцирање на луѓето односно избегнувањето на блиски контакти, најзагрозени се оние дејности чие вршење претпоставува физички контакти меѓу луѓето. На пример, угостителството, туризмот, разни „лични услуги” итн. За разлика од нив, оние дејности што можат успешно да се вршат „на дистанца” - фабричко производство, земјоделско производство- тие се како дејности помалку загрозени, па некои дури се и позитивно погодени со кризата- на пример, дигиталните услуги.

Во таа смисла, силината на ударот на оваа криза зависи од структурата на дејностите во секоја економија. Оние економии што повеќе се потпираат на дејности што се сега позагрозени – на пример, економии во која туризмот и угостителството се дејности што создаваат голем дел од БДП – тие ќе бидат повеќе погодени. Додека други економии, таквите што се потпираат на дејности што се помалку загрозени – замислете една економија каде, да речеме 80 до 90 проценти од БДП, се создава во „оградени фабрики, или од услуги што можат да се обавуваат „на дистанца” – тие ќе бидат погодени релативно помалку. Меѓутоа, сепак, глобализацијата го направи светот целосно економски поврзан, па никој не смее да се надева дека ќе помине со навистина мали последици.

Што се однесува, пак, до променетите вредности и навики и животен стил што ги донесе оваа криза, тоа е реалност што мора да се прифати. Колку побрзо, толку подобро. Ова го велам бидејќи гледаме дека голем број луѓе кај нас – но секако не само кај нас – тешко прифаќаат да ги менуваат навиките и начинот на живот. Меѓутоа, „инаетењето” во таа смисла, ќе значи само повеќе болни, па за жал и повеќе починати граѓани. За жал, или не (кој како ги гледа работите), тука нема место за компромис. А дури и после оваа пандемија, промените што се случуваат во оваа смисла ќе останат трајни. Барем во најголем дел. Во тоа е суштината и последиците од оваа криза што нé зафати сите.

ДОСЕГА НЕ Е ТОЛКУ СТРАШНО

Македонската економија не остана имуна, а според податоците во првиот квартал, економијата стагнираше, односно БДП забележа раст од 0,2 проценти. Проекциите се дека за цела година економијата ќе забележи пад од над три проценти. Слични проекции имаат и другите меѓународни институции. Каква е суштината на кризата, кои се вашите прогнози и очекувате ли и поголем удар?

Узунов: Како што објаснив, ниту македонската економија никако и не можеше да остане целосно имуна на оваа криза. Но, јас мислам дека, со оглед на структурата на македонската економија, ние не би требало да имаме толку големи последици колку некои други економии. Особено ако, ама ако, брзо и масовно ја прифатиме „новата реалност” што ја зборувавме претходно (новиот начин на живеење и општење), но што, да бидеме реални, тешко ни оди. Значи, не сакам да барам „среќа во несреќа”, но бројките за падот на БДП – досегашниот и очекуваниот до крај на годината, а секако и за следната година – не се толку страшни колку што ќе беа ако македонската економија имаше поинаква структура. Кај нас туризмот, угостителството и сличните дејности не се толку многу значајни за формирањето на БДП.

Во кризата најпогодени беа неколку сектори, но во услови на рестрикции падна и приватната потрошувачка, извозот, вработеноста и платите. Негативниот тренд во показателите продолжи и во вториот квартал. Кој според вас ќе биде клучниот проблем на домашната економија?

Узунов: Приватната потрошувачка падна, разбирливо, заради „стравот” од тоа што ќе донесе кризата. Таа не опадна само за производи и услуги од дејностите што подразбираат личен односно директен контакт (угостителство, туризам, лични услуги и сл.), туку и за голем број производи и услуги што спаѓаат во категоријата полутрајни и трајни потрошни добра. Потрошувачката остана речиси иста само за производи и услуги што се сметаат за неопходни (храна, лекови, средства за хигиена и сл.). Тоа беше сосема очекувано, особено за тие што ги разбираат работите (но имаше голем број луѓе што на почетокот на кризата зборуваа во јавноста за овие теми, ама ова не го разбираат). Од друга страна, извозот опадна, а тоа ќе биде така и до крај на годината, бидејќи опадна побарувачката за нашите извозни производи во другите држави (каде што извезуваме). Заради сето тоа опаднаа и вработеноста и платите, но, да бидеме реални, сепак не многу, односно не толку колку што ќе се очекуваше во други околности.

Имајќи го тоа во предвид, клучниот проблем за домашната економија ќе биде нашето однесување и прифаќање на тоа што го нарековме „новата реалност”. Еве сега полека се отворија скоро сите дејности, па тој дел на потрошувачка полека ќе се врати скоро на нивото од претходно. Ама, ако сите ги почитуваме мерките за заштита. Ако не, рестрикциите пак ќе се вратат. Во таа смисла, јас мислам дека Владата направи добар и исправен потег со мерката за стимулирање на потрошувачката во следните неколку месеци, особено на домашната потрошувачка, за да се даде малку поголем стимул за кревање на целата потрошувачка. Извозот ќе се врати назад со рестартирањето на извозните пазари, ние за тоа не можеме да направиме скоро ништо. Но, тоа сепак ќе се случува, прашање е само колку брзо, бидејќи сите држави ќе настојуваат да почнат да излегуваат од кризата. Со тоа ќе се вратат назад и вработеноста и платите.

Во таа смисла, ние мислам дека можеме да претрпиме повеќе штети заради нашето неприфаќање на новините што ги донесе кризата, отколку заради објективни околности. Работите во многу голем дел зависат од нас, како што било и за многу работи во минатото. Само што ние имаме ужасен „трек рекорд” токму во однос на работи што зависат од нас самите. Тоа мене многу ме плаши.

Очекувате ли од тој аспект драстично намалување на извозот кој е еден од клучните двигатели на растот?

Узунов: Видете, ќе беше многу добро ако извозот навистина беше толку голем двигател на растот на македонската економија колку што ние мислиме и сакаме да веруваме. Ако извозот навистина беше најзначајниот фактор на растот, ние ќе бевме далеку побогата држава и побогати граѓани. Зошто? Бидејќи во нашата економија извозот, особено во последните десетина години, расте со многу повисока стапка од стапката на пораст на БДП. Тоа е така бидејќи извозот расте заради растот на производството на странските директни инвестиции, особено од ТИРЗ-овите, ама уделот на тоа производство во домашниот БДП е многу мал – едвај 2 до 3 проценти, заради што и влијанието на тоа производство во создавањето на домашниот БДП е мало. Па и уделот на вработените во тие фабрики во вкупната вработена работна сила во РСМ е многу мал, околу 3 до 4 проценти. Од друга страна, извозот од домашни фирми не расте со истата динамика, туку значително помалку. Затоа извозот е само номинално најбитен, или наш клучен двигател на растот. Реално, најклучен двигател на растот е потрошувачката, особено личната потрошувачка.

Со ова јас не сакам да кажам дека падот на нашиот извоз не е никаков проблем во оваа криза, туку сакам да укажам на една структурна слабост на нашата економија, која што претставува реална и, на долг рок, веројатно најголемата пречка за побрз економски пораст и развој. Ние мораме да направиме сТруктурни промени на нашата економија, во правец на израснување на дејности и гранки – но секако не само од преработувачката индустрија, туку и од производните услуги (градежништво, транспорт, шпедиција, особено туризмот, дигиталните услуги и сл.) – што ќе бидат извозно ориентирани и ќе можат да извезуваат многу повеќе, па ќе го повлечат развојот на целата економија. Ние мора да спроведеме развојна стратегија на извозна експанзија, што ќе значи дека многу голем дел од домашните фирми ќе произведуваат производи и услуги што ќе бидат конкурентно способни да се продаваат на странски пазари, или пак да станат дел од таканаречените „вредносни вериги” на странските директни инвестиции што се влезени во земјата. Домашните фирми ќе треба да станат битни добавувачи на странските фирми кај нас, потоа исто и на фирмите што постојат или ќе израснуваат како „регионални брендови”, а секако и на други европски и светски фирми. Тоа е иднината на нашиот развој, а сега сме сепак повеќе зависни од домашната потрошувачка. Која е мала, слабо платежно-способна и несофистицирана, па затоа и стапката на пораст на домашниот БДП е одржано ниска. Тука е клучот на проблемот.

ПОДДРШКАТА ЗА ПЛАТИ Е НАЈОПРАВДАНА

Владата понуди пакети со економски мерки во кои таргетираше погодени компании, но и граѓани на кои им се доделија картички со што треба да се стимулира потрошувачката? Доволни ли се овие сет мерки и сметате ли дека има потребна од посеофпатна поддршка?

Узунов: Мерките на Владата за поддршка што се превземаат во секоја, па затоа и во оваа криза, треба да се гледаат од две страни. Едната е тоа дали е поддршката доволна, или доволно сеопфатна, во смисла, дали има некои што се погодени а не добиле поголема поддршка. Но другата страна се можностите на економијата. Или, со други зборови, колкаво ќе биде влијанието на сегашната поддршка во иднина! Бидејќи, за да има поддршка сега, треба да има пари сега; ако ги нема доволно, тие можат да се позајмат; но, ќе треба да се вратат; тоа значи одложување на сегашниот товар за сметка на идно време; затоа, треба да се гледа на следниот начин: колкава поддршка сега е исплатлива за сметка на побавен развој во иднина, тогаш кога ќе треба да се враќаат парите, па ќе немаме за инвестиции, повисоки плати, пензии и сл.? Тоа е суштината.

Јас сметам дека овие мерки се доволни за овој период, бидејќи загубите до сега не се преголеми. Се разбира дека секогаш има незадоволни поединци, се разбира дека некои се незадоволни и објективно (со право), но гледано макроекономски, поддршката во овој период беше доволна. Да не заборавиме дека доаѓа зима, тогаш епидемијата има големи шанси „да збесне” уште повеќе, па ќе требаат нови мерки за поддршка, а за тоа ќе требаат пари. Ако сега се потрошат премногу од позајмените пари, после ќе немаме, па ќе мораме пак да позајмуваме, но со многу полоши услови. На работите мора да се гледа така, домаќински и подолгорочно од само во дадениот момент. Да се навратам на тоа што го кажав на почетокот: мислам – а дај боже да грешам, тоа ќе биде најдобро – дека ние уште и уште ќе се бавиме со оваа криза и со нејзините последици.

Помош побараа и странските компании, но и поголемите извозни фирми. Каква поддршка им треба?

Узунов: Се разбира дека и странските компании побараа помош, и се разбира дека помошта ја бараа за исплата на плати на вработените (за други работи немаат ниту оправдување да бараат), и се разбира дека треба да добијат во еднаква смисла и пропорција како домашните компании – ништо повеќе, ништо помалку. Тоа е принципот на еднаков третман кон сите, никој не е фаворизиран, никој не е дискриминиран.

Зошто е поддршката од Владата за исплата на плати на вработените најоправдана? Бидејќи Владата троши јавни пари. т.е. пари на граѓаните! Така, кога дава поддршка за плати, Владата прави прераспределба на пари од граѓаните – за граѓаните. Другите трошоци на фирмите се сепак само нивни приватни трошоци, па нема оправдување да се дава од заедничките пари на сите, за приватните потреби на некои поединци. Тие трошоци можат да си ги покријат со приватни пари. Односно, со земање на кредити од банки, што ќе си ги вратат. А Владата направи мерки за поевтинување и на кредитите на банките, па тоа се смета за облик на поддршка на фирмите – домашни или директни странски инвестиции.

Статистиката покажа пад на платите, а веќе има податоци и за намалување на вработеноста? Како да се амортизира овој удар за работниците? Очекувате ли сериозни пореметувања на пазарот на работа сила?

Узунов: Статистиката секако дека покажа пад на платите, ако не покажеше никаков пад, ние немаше да бидеме во криза. Истото се однесува и за намалувањето на вработеноста. Падот на платите и вработеноста се први и најзначајни симптоми на секоја економска криза. Исто како човек кога е болен, најчесто има покачена температура и малаксаност.

За сега ударот од тоа е амортизиран до солиден степен, невработеноста не е драстично зголемена, а и кај платите нема драстични опаѓања. Ќе кажам по трет пат – ако ние успееме да се одржиме на ова ниво на контракција до крајот на годината, ќе можеме да сметаме дека не сме поминале многу лошо. Ќе видиме што ќе се случува со пазарот на работна сила во иднина, јас не би очекувал многу сериозни пореметувања. Ама, ако релативно брзо се вратиме во нормала што, како што објаснив претходно, во многу голем дел зависи од нас, не од други.

ДОЛГОТ НЕ Е ВО ЦРВЕНА ЗОНА

Кризата значаше и поголеми трошења во услови на намалени приходи, а Владата во неколку наврати позајми пари, најмногу преку еврообврзницата. Има ли опасност за јавниот долг и како да се менаџира враќањето на старите долгови? Влегува ли Македонија во ризична зона?

Узунов: Владата мораше да позајми пари, и добро е што позајми од странство бидејќи, ако позајмеше повеќе од домашниот пазар на капитал, ќе ја намалеше способноста на банките за кредитирање на домашните фирми. Тоа кредитирање мислам дека ќе следи од есен уште повеќе, но за тоа треба да се води сметка постојано.

Јавниот долг, сега за сега, не е влезен во „црвена зона”, уште сме во толерантни граници. Проблемот е што ова последно позајмување не може да се троши за развој, туку за „крпење” на постојна состојба. Но, тоа е суштината на секоја економска криза – таа ги менува од корен и целите и приоритетите на економската политика. Имено, во „мирнодопски времиња” (кога нема криза), прва и најважна цел е економски развој за пораст на животниот стандард на граѓаните; но, во „воени времиња” (во криза), првата и најважната цел станува обратна: да не се дозволи голем пад на животниот стандард на граѓаните. Тоа е така секогаш, а ние можеме да се надеваме дека нема да треба да влегуваме во опасна зона на задолженост во блиска иднина.

Еврообврзницата ги зголеми девизните резерви кои преходно во мај се намалија за 80 милиони евра. Инфлацијата е ниска, но сепак ве прашувам има ли потреба од стравувања за девалвација на денарот и дали тоа е потребно?

Узунов: Според мене, нема никаква потреба од стравување од девалвација на денарот. Народната банка кажа повеќе пати дека, има и способност (инструменти и пари), а има и целосна решеност да го сочува курсот на денарот стабилен. Тоа е доволно.

Владата носеше одлуки во вонредна состојба, без Парламент. Сметате ли дека имаше соодветен одговор на ситуацијата?

Узунов: Како и да одговорам на тоа прашање, во време на предизборна кампања ќе се смета за земање страна. Но, има нешто побитно. Имено, во нашата состојба не само што немаше парламент, туку и владата беше „техничка” (подготвена/направена само за спроведување на изборите). Тоа беше уште еден дополнителен проблем. И трет дополнителен проблем беше фактот што сите партии што беа застапени во Владата знаеја дека, на крај, ќе следат избори, а однесувањето за време на кризата ќе биде силен предизборен аргумент за (не)фароризирање на било која партија од страна на граѓаните. За една кревка демократија како нашата, само еден од тие проблеми ќе беше преголем, а не па сите три заедно. И затоа мислам дека е добро што таа состојба ќе се промени. Барем на тој план ќе имаме помалку проблеми.

ИЗБОРНИТЕ ВЕТУВАЊА ВО КЛИНЧ СО КРИЗАТА

Македонија е во изборна кампања, а изборите се закажани за 15 јули. Може ли изборниот процес дополнително негативно да влиаје на економијата?

Узунов: Како што реков, изборен процес секако не е поволен за економијата, особено за економија со структура како нашата, за која зборев претходно. Односно, во услови кога и да е сé нормално во политичка смисла, бидејќи голем дел од БДП-то се прави од потрошувачка на домашниот мал пазар, трошењето на Владата е многу битно за создавањето на порастот на БДП. А во предизборие Владата не може да троши колку во други периоди. Па уште ако таа состојба се развлекува многу долго, тоа е дотолку полошо. Во таа смисла, најдобро е што има изгледи тоа негативно влијание да се заврши што поскоро.

Од овој аспект како гледате на изборните ветувања на партиите. СДСМ ветува зголемување на платите за 30 отсто, ВМРО ДПМНЕ за 25 проценти. Вие бевте и во партиските тела на партијата на власт, но ве прашувам како овие лицитирања пред изборите треба да ги разберат граѓаните. Конечно, колку се остварливи?

Узунов: Тоа што некогаш сум бил во партиски тела на партијата на власт – што и не беше толку скоро – не ми пречи за одговор на прашањето. И јас сум против предизборни лицитирања, особено кога се ставаат и бројки, ама да се запрашаме, зошто партиите се толку упорни со тоа? Партиите сакаат да освојат власт, и се спремни да направат сé што треба за таа цел. Ако гледаат дека доволно граѓани „паѓаат” на лицитирање (со бројки), тоа и ќе го прават. Затоа, според мене, решението е повеќе во нашата општа политичка култура, бидејќи да беше таа поинаква, и партиите ќе мораа да делуваат поинаку. Не сакам да ги правдам партиите, ниту случајно, туку зборувам за механизмот за надминување на таа практика. Апелите кон партиите не вредат, потребно е променување на очекувањата на граѓаните од власта. Но таа промена трае многу долго.

Што се однесува до веродостојноста на сегашните лицитирања, тоа е најтешко да се одговори токму пред овие избори. Бидејќи, никој не може да каже со сигурност до кога ќе трае кризата, уште помалку до кој степен ќе нé зафати. А, сé зависи од тоа.

ДАНОК НА ЛИЧЕН ДОХОД ОД 8 ПРОЦЕНТИ ИМА САМО ВО ДАНОЧНИТЕ РАЕВИ

Вие Узунов бевте за воведување на прогресивното одночување, но потоа го поздравивте замрзнувањето на прогресијата. ВМРО-ДПМНЕ најавува рамен данок од 8 проценти. Прво кои се клучните ризици за даночните приходи и на краток и среден рок каков според вас треба да биде данокот на личен доход? Потребно ли е зголемување на данокот на добивка?

Узунов: Јас бев за прогресивно оданочување на приходите на граѓаните, и понатаму сум за тоа, и никогаш не сум го поздравил, како што велите вие, замрзнувањето на прогресијата. Туку, сум сметал дека тоа што било воведено требало да остане, ама и брзо да се реформира понатаму. Требаше прогресијата да се доразработи, што не значи да бидат воведени повисоки стапки – само да не се разбереме погрешно – туку целата „лепеза” на структурата на прогресијата да се направи  поразиграна, за да биде посоодветна. И плус од тоа, да се воведат промени и кај некои други даноци, но не кај данокот на добивка, туку кај даноците на наследство и подарок, за многу високи – се разбира, за македонски услови – износи на наследства, како и воведување на данок на „голем луксуз”. Добро, за тоа ќе зборуваме некој друг ден, а кога беше замрзнат прогресивниот данок на личен доход, она што јас го поздравив беше идејата дека тоа е привремено, но наскоро ќе се врати назад со посоодветно решение.

Проблемот со најавата на ВМРО ДПМНЕ за рамен данок од 8 проценти, не е само во ризиците за даночните приходи на среден и краток рок. Претпоставувам дека мислите, дека ризикот со стапка на Данок на личен доход од 8 проценти, е дека даночните приходи ќе опаднат. Но, тоа е само дел од приказната. За мене е многу побитен другиот дел од приказната, односно што се случува со таканаречената социјална кохезија на македонското општество, или со нерамномерноста во распределбата на богатството во државата. Таа не е добра, не е соодветна, претставува проблем и треба да почне да се решава пред да стане преголем проблем! Нема да навлегувам во детали, но тогаш може да стане непријатно и за тие кои имаат пари, не само да останатите. А, оваа најава на ДПМНЕ оди токму спротивно од насоката во која што треба да се оди, па уште и со поголема брзина во спротивниот правец! Тоа е како да велите, „ај ќе возиме во спротивната лента, па уште и ќе додаваме гас до даска”. Не знам дали може да се најавува нешто полошо, па уште и да се фалиш со тоа.

Нема никаква, ама апсолутно никаква тежина, аргументација дека толку ниски даноци го поттикнуваат развојот. Да беше така, од воведувањето на рамниот данок во 2007 година, до 2018 година ние требаше да бидеме значително поразвиена држава. Што не е случај. Исто така, нема тежина ни аргументацијата дека даноците треба да бидат ниски бидејќи е ниска продуктивноста на трудот. Просечната продуктивност во македонската економија е навистина ниска, ама таа нема да се покачи заради ниски даноци. Фактички, само и понатаму ќе остане ниска. Ако се погледнат официјалните податоци за движењето на продуктивноста во РСМ, од воведувањето на рамниот данок во 2007 година, до 2018 година таа речиси и да не пораснала. Што значи дека држењето на ниски и особено рамни – еднакви за сите – даноци на приходи, за да биде евтин факторот работна сила, што пак ќе придонесува за таканаречена ценовна конкурентност, фактички значи трајно специјализирање на економијата во дејности каде што има обилно користење на евтина работна сила. Тоа значи трајно „замрзнување” на состојба да бидеме сиромашна држава, односно држава на мноштво сиромашни граѓани и на малкумина, за локални услови, екстремно богати граѓани. Тоа дефинитивно не е правецот во кој што сакаат да се движи државата речиси сите граѓани.

Проблемот на нискиот и спор економски развој на македонската економија воопшто не е во високи таканаречени директни даноци, што значи дека решението на проблемот воопшто не е во правец на намалување на тие даночни стапки. Тоа е како да лекувате болен од една дијагноза, со терапија што е направена за сосема друга дијагноза. Што ќе направите со пациентот тогаш? Што и да е, секако нема да го излечите. Ако е со погрешна терапија, тогаш е подобро да не го лекувате. А да не зборам, пак, за предлог за „рамна стапка” на данок на личен доход од 8 проценти! Дали знаете која единствена „територија” во светот има стапка на ДЛД од 8 проценти? Тоа се Британските девствени острови! Тоа не е ниту држава, туку е „даночен рај” за избегнување на даночењето на богатите од други држави. Дали ние навистина сакаме да бидеме нешто такво? Јас не сум воопшто убеден. Ама, предлагачот на најавата тоа не им го кажува на граѓаните. Вие ме прашавте за некои други предизборни лицитации со бројки. Тоа е во ред, но што станува со оваа „лицитација”?

Да завршам, данокот на личен доход, како дел од таканаречените директни даноци во РСМ, треба да претрпи промени во правец на таканаречено прогресивно оданочување, т.е. оданочување со скалесто-растечка стапка пропорционална на висината на приходите што ги остварува секој граѓанин; треба да се воведе правило за пресметување на ДЛД и на стапка на оданочување со ДЛД и на ниво на семејство, а не само на поединец; треба да се воведат и други специфичности, па сето тоа да се остави сите граѓани да го „соџвакаат”, па да се примени. А данокот на добивка, во догледно време, не мора да се менува, бидејќи реформите треба да се прават следователно.

Александра Томиќ