Петров од Дневник.бг за Фактор: Не е исклучено политичко, а не професорско решение за Гоце Делчев

Добивај вести на Viber

Не очекува брзо решение за спорните прашања околу Македoнија и Бугарија, но не смета и дека ќе има нов договор меѓу земјите. Уредникот на надворешниот деск на влијателниот медиум во Бугарија Дневник.бг, Ангел Петров за Фактор вели дека во Бугарија температурата се загрева. Тврди дека Бугарија и Северна Македонија ќе мора да најдат пристојно решение за домашна политичка употреба во двете земји, но дека тоа ќе е тешка задача за премиерите Бојко Борисов и Зоран Заев. Спорови е последното што им треба на Софија и на Скопје, дециден е Петров. Не ја исклучува можноста Бугарија да ја блокира земјава за старт на преговорите со ЕУ, затоа што како што вели сега, земјата има некои претензии кон јазикот. Бришењето на македонски, вели, не е добра опција. Сепак е дециден дека и Македонија треба јасно да каже дека нема да има барања во однос на македонското малцинство.

Според вас, кои се клучните пречки и несогласувања во врска со историските контексти меѓу двете земји и зошто тој не е решен во духот на Договорот за соседство потпишан меѓу премиерите?

Петров: Проблемите се делумно решени. Комисијата продолжи да работи - зошто не се состануваше со месеци е сепак клучното прашање. Да, образложението за незаседавањето беше делумно поврзано со политичката состојба во Северна Македонија, но тоа не значеше дека нема движење – сепак беше побавно отколку што се очекуваше. Од бугарска страна имаше и пречка односно илузијата намерно или несвесно негувана од властите дека 9 состаноци може да доведат до „заедничка историја“.

Сепак, Комисијата и општата историја се само една точка од договорот. Од Рамковниот став на Бугарија станува јасно дека постои несогласување меѓу двете земји за јазични прашања. Сепак, тие не се дел од договорот и еве една од грешките на Софија - доколку имаше претензии на темата „македонски јазик“, тие требаше да бидат изразени на друг начин, а не како ненадеен услов за почеток на преговорите. Прашањето за рехабилитација на жртвите, исто така покренато од Бугарија, на режимот од Југославија е исто така деликатно бидејќи тој најверојатно прво бара согласност од комисијата.

Постојаната недоверба од двете страни може да го објасни фактот дека Софија и Скопје не „зборуваат на ист јазик“ за член 11, став 5 од договорот - де факто одбивање да се бара „македонско малцинство“. Софија навестува дека смета дека Скопје ги охрабрува барањата од организациите во југозападна Бугарија и бара да бидат регистрирани. Ако ова е вистина, имаме проблем, но ако не е, како што велат некои владини претставници во Северна Македонија, тоа мора да биде изречно нагласено на следната средба меѓу Борисов и Заев. Темата силно ги потхранува националистичките и популистичките гласови во Бугарија, и тоа не треба да продолжи. Во оваа клима на недоверба, идејата за „вербална нота“ до ООН со гаранции дека нема да има никакви претензии кон бугарските територии, што се чини тешко да се спроведе од македонска страна, затоа што би изгледало како понижување.

Дали се оправдани провокациите на некои бугарски политичари врз основа на македонскиот јазик и постоењето на Македонците како народ?

Петров: Ако ме прашате дали мислам дека бугарските политичари имаат основа за какво било тврдење кон јазикот и народот, одговорот е „не“ - не во начинот на кој се обраќаат. Проблемот тука не е јазичен или историски - историчарите и филолозите во Бугарија имаат свои аргументи. Некои од нив може да бидат оправдани, други може да бидат изобличување на вистината, но ова нема никаква врска со правото на која било политичка заедница во странска земја - да не спомнувам цело општество како Македонија - да ги дефинира себе си и својот јазик како сака.

Ако има нешто точно во нападите, тоа би била работа на историчарите. Неговата политизација и поврзувањето со разговорите за членство во ЕУ - или барем нивното започнување - фрла сенка врз напорите на Бугарија да работи за членство на Северна Македонија во ЕУ. Доколку бугарските политичари конечното решавање на историските спорови - и терминолошките - го поврзаа со затворањето на последното поглавје, без меѓусебни напади и ескалации на напнатоста, без навреда на идентитетот и само-перцепцијата на Македонците, тоа ќе беше поинаква ситуација, бидејќи тоа би ги оставило историчарите да работат. Но, бришењето „Македонци“ и „македонски јазик“ не помага никому.

Дали постои провокација од македонска страна според вас и во која смисла?

Петров: Генерално, во последните години, владата на Заев значително ја подобри климата во односите од гледна точка на Софија. За жал, има и знаци во спротивна насока - она ​​што министерот за надворешни работи Бујар Османи неодамна го нарече „рецидиви“. Таков беше моментот кога беше предложена општа прослава на Гоце Делчев на 7 октомври. Кога Бугарија ја подготви рамковната позиција минатата година, идејата беше една од причините за лутата реакција на министерот за одбрана Красимир Каракачанов. Индивидуалните говори исто така ги вжештија степените, но повеќето беа меѓу опозицијата или во одделни медиуми. Некои од нив веројатно беа неправедно дефинирани како „непријателска реторика“ кон Бугарија. Коментарот на премиерот Заев за ставот „лошо соседство“ на Софија, пак, е сосема очекувана реакција по сите обвинувања што доаѓаат од Бугарија.

Постојат и други видови ситуации. Оние што бугарските власти ги толкуваат како провокација, дури и ако се или не се докажани. Тие прашуваат дали договорените општи текстови за учебниците се веќе вклучени во образовната програма и според дел од комисијата не добиваат добар одговор. Комисијата отворено тврди од бугарска страна дека македонската страна се обидува да ја избегне дискусијата за Гоце Делчев. Во некои случаи, некои коментари сугерираат дека ова е упатство од властите во Северна Македонија.

Но, за мене, најголемиот проблем - затоа што тој, во обичен текст, се однесува на усогласеност со Договорот - е поврзан со ОМО Илинден и сите други деривативни невладини организации кои се обидоа да се регистрираат како бранители на „македонското малцинство“. Прашањето не е дали Бугарија треба да ги регистрира или не, туку во реакцијата на Бугарија. Од изјавите на бугарската влада следува нешто друго - Софија ги поврзува тековните одлуки на судот во Стразбур со притисокот од Северна Македонија, без разлика дали е тоа така или не. И,  оваа тема треба да се реши, дури и ако разговорот е тежок, бидејќи и најмало сомневање дека Скопје може да промовира „организации на македонските малцинства“ во Бугарија е дамка за напорите да се придржува кон договорот и навистина би претставувало кршење.

Дали сметате дека постои брзо решение за кое се договара на ниво на историски комисии?

Петров: Според мене, нема да има брзо решение на ниво на историски комисии, ниту пак е добро да има. Ставот на двете страни на комисијата - бугарската и македонската - се чини е дека на ваквите спорови, кои постојат со години, им треба време. Доколку обете страни се стремат кон историска вистина, цената не може да биде решение за брз интерес на политичарите, и сигнали за тоа даваат и професорите Димитров и Ѓеорѓиев.

Покрај тоа, би било добро да се дефинира што подразбираме под „брз“. Договорот постои три години но работата на Комисијата започна дури следната година и беше прекината долго време. Дали политичарите ќе се договорат во ноември надвор од работата на Комисијата за нешто што ќе биде спротивно на задачите на Комисијата - на пример, „компромис“, „политички“ текст за Гоце Делчев, додека историчарите работат на нешто слично и нивното решение може да биде прашање на месеци, година или повеќе? Ова не е исклучено.

Александра Томиќ