СЛОБОДА ЗА ЕДНИ, ПРЕЧКА ЗА ДРУГИ: Кога пасошот стана алатка за отворање врати?

Добивај вести на Viber

Пасошот е неопходен не само за патување, туку и за многу други ситуации. Сепак, тоа не било секогаш така: пасошот бил воведен пред околу 100 години. Како воопшто се случи тоа?

Биометриски фотографии, баркодови, холограми, микрочипови: денешниот пасош е несомнено пример за модерна технологија. На некои им ги отвора вратите на светот, додека за оние без соодветен пасош тој свет е затворен. Но, како сето тоа започна? Како настана оваа важна книшка?

Венеција за време на чума

Уште во 14 век имало нешто слично на патна исправа. Во тоа време, чумата беснееше низ Европа, а градовите како Венеција бараа начини за борба против болеста. Така, т.н „Писмо од чума“ – потврда што секој патник требаше да ја покаже кога влегуваше во градот, ако дојде од област погодена од чума, не му беше дозволено да влезе во градот на Лида.

Во тоа време, патната исправа сè уште не била поврзана со државјанството, туку со местото на живеење. Поврзувањето на националноста со пасош беше воведено многу подоцна, во 20 век.

Воведување на единствени пасоши

Веднаш по Првата светска војна се појави идејата за воведување глобални стандарди за пасоши. Оваа задача беше доверена на новооснованата Лига на народите, претходник на денешните Обединети нации.

Според Хермин Диболт, од Архивата на ОН во Женева, пасошите какви што ги знаеме денес постојат само околу 100 години.

Друштвото на народите, основано во 1920 година, имаше задача да обезбеди мир по Првата светска војна. Во тој период се распаднаа старите колонијални империи и се појавија нови национални држави. За време на војната, многумина беа раселени и честопати имаа само локални документи за докажување на нивниот идентитет.

Земјите како Германија, Франција, Обединетото Кралство и Италија веќе бараа официјални документи за идентификација од луѓе од непријателски земји кои сакаа да влезат на нивната територија за време на војната.

По 1918 година, кога милиони луѓе беа во бегство, граничните службеници имаа проблеми да ги проверат многуте различни патни документи. Тешко беше да се препознае дали пасошот е автентичен или не. Затоа беше потребно да се најде решение.

Во 1920 година, Лигата на народите ги собра светските лидери во Париз за да се договорат за единствени правила за патните документи. Беше договорено пасошите насекаде да изгледаат исто и да ги содржат истите информации.

Оттогаш, пасошите мораа да бидат со димензии 15,5 x 10,5 сантиметри, да содржат 32 страници и да го носат името на државата и грбот на корицата. Тој формат се користи и денес.

Слобода за едни, пречка за други

И тогаш имаше критичари на пасошите. Нивниот аргумент беше дека документот не служи на слободата на патниците, туку на нивната контрола.

„Некои лидери сакаа сè да остане како што беше порано, кога луѓето можеа слободно да се движат без да носат документи. Пасошот не беше популарен и кај јавноста и кај медиумите. Луѓето сметаа дека пасошите ја ограничуваат нивната слобода и ја нарушуваат нивната приватност. беше поврзан со многу бирократија и компликации“, објаснува Хермин Диболт.

Во една статија на Њујорк Тајмс од 1926 година се вели:

„Мора ли пасошот да остане трајно средство за патување? Системот што се појави за време на војната е гломазен, досаден и го попречува слободното движење меѓу народите“.

Сепак, беше предоцна да се запре овој развој. Членовите на Лигата на народите не можеа да се договорат за тоа како треба да изгледа свет без гранични контроли и пасоши. Така остана пасошот.

Современиот пасош и глобалната нееднаквост

До денес, пасошот може значително да влијае на животот на една личност. Државјанството одредува каде некој може да патува и каде може да престојува. Во зависност од земјата на потекло, пасошот може да му донесе големи права на сопственикот - или очај.

Различни топ листи за пасоши покажуваат колку земји може да се посетат без виза со одреден пасош.

А што е со луѓето кои немаат државјанство или пасош? Околу десет милиони луѓе во светот се без државјанство. Една од причините може да биде дискриминацијата на етничките групи.

Според Американскиот институт за дипломатија и човекови права, околу 70 отсто од Ромите и Синтите во Германија се без државјанство.

Златни пасоши и во ЕУ

Пасошите се меѓу најбараните стоки - и не само на црниот пазар. Неколку карипски земји нудат таканаречени златни пасоши. До пред неколку години ваква програма имаа неколку земји-членки на ЕУ, на пример Кипар, Бугарија и Португалија. Тие програми беа откажани по критиките од Брисел.

Малта е позната по својата програма за инвеститори каде минималната инвестиција за стекнување државјанство е околу 690.000 евра, но со дополнителни трошоци и донации, вкупната сума може да надмине 1,15 милиони евра.

Грција нуди дозвола за престој со инвестиција од најмалку 250.000 евра во недвижен имот, а по седум години престој инвеститорите можат да аплицираат за грчко државјанство.

Во некои популарни региони како Атина, Солун, Санторини и Миконос, минималната инвестиција е зголемена на 500.000 евра.