ДАЛИ ЕУ Е ПРЕД НОВА ДОЛЖНИЧКА КРИЗА? Расте задолженоста на земјите членки

Добивај вести на Viber

Долговите во земјите-членки на Европската унија се превисоки, а министрите за финансии се уште немаат рецепт за нивно намалување. Колку се големи ризиците и што може да се направи?

Според статистичката агенција Еуростат, долгот на земјите во еврозоната изнесувал 91,4 отсто од економското производство во 2022. Во споредба со 2021 година, ова е намалување на долгот за четири процентни поени. И тоа е многу, но според анализата на Европската централна банка (ЕЦБ), тоа може да се припише на еднократен ефект поради економското закрепнување по пандемијата на корона, пишува Дојче веле.

Во својата најнова прогноза, ЕЦБ за оваа година очекува ниво на долг од 89 отсто. Следната година најверојатно ќе се намали благо на 88,6 отсто.

Севкупно, нивото на долгот е далеку над максималната граница од 60 отсто од бруто домашниот производ (БДП) предвидена во таканаречениот Пакт за стабилност и раст на ЕУ. Пактот е особено важен за земјите од еврозоната, односно 20-те членки на ЕУ кои го имаат еврото како заедничка валута. На крајот на краиштата, ова треба да ја гарантира стабилноста на валутата.

Пактот и неговите строги критериуми беа суспендирани на четири години поради пандемијата на корона и високите цени на енергијата како резултат на рускиот напад врз Украина. Европската комисија не покрена никакви постапки против земјите-членки поради преголем национален долг.

Единаесет земји од ЕУ се над границата од 60 проценти. Најзадолжени земји се Грција со 171 отсто од БДП и Италија со 144 отсто. Германија се уште добро се држи со 66 отсто. Високо задолжените земји следната година ќе мора повторно да станат сериозни и да започнат со намалување на долгот, препорачува Европскиот фискален комитет, независно советодавно тело на Европската комисија.

„Во моментов имаме невидено високо ниво на долг. Самото ниво можеби не е таков проблем, но ние сме загрижени за изгледите дека долгот нема да падне без драстични реформи во презадолжените земји“, вели Нилс Тигесен, пензиониран професор по економија од Данска и претседател на советодавното тело на Фискалниот одбор.

„Не може да се очекува дека финансиските пазари едноставно ќе прифатат дека нивото на долгот е трајно над 100 проценти“, рече Тигесен за ДВ. Рефинансирањето на долгот станува се поскапо за високо задолжените земји поради високите каматни стапки. Јазот меѓу сигурни германски и поризични италијански државни обврзници се зголемува. Рејтинг агенцијата „Мудис“ веќе го намали кредитниот рејтинг на Италија.

Цената на националниот долг рапидно расте

Високите каматни стапки кои ја зголемуваат цената на долгот сега со сета сила ги погодуваат министрите за финансии, односно буџетите на нивните земји. Германскиот министер за финансии Кристијан Линднер неодамна најави дека сервисирањето на долгот оваа година ќе чини 40 милијарди евра. Претходната година беше само четири милијарди, но сега е зголемена за десет пати.

Според Министерството за финансии во Рим, следната година Италија ќе треба да одвои огромни сто милијарди евра за рефинансирање на долговите.

Економистот Нилс Тигесен ги повикува земјите да усвојат долгорочен план за намалување на долгот сега, пред проблемот, како грчката криза пред девет години, да излезе од контрола и да доведе до државен банкрот.

„Фактот што сега имаме повисоки каматни стапки од очекуваното треба да нè потсети дека проблемот навистина треба да се сфати сериозно и дека разликите меѓу задолжените земји ќе продолжат да растат доколку ништо не се преземе“, предупреди Тигесен за ДВ.

Десничарската влада на Ѓорѓе Мелони во Италија се соочува со најголеми проблеми, но не е единствената. Франција, Шпанија, Португалија, Грција и Кипар, исто така, ќе мора да ги консолидираат своите буџети, велат советниците за буџетска политика на Европскиот фискален комитет во нивниот годишен извештај.

И како треба да функционира без да се задуши економијата или да се воведат програми за „воено штедење“ - тоа е тема на голема дебата меѓу министрите за финансии на Европската унија.

Каде е планот за намалување на долгот?

И покрај повеќемесечните преговори, тие не успеаја да се договорат за концептот. Двата табора се непомирливо спротивставени еден на друг.

Една група, предводена од Германија, се залага за јасни буџетски цели кои треба да важат за сите земји и да доведат до брзо намалување на долгот.

Другиот, предводен од Франција и Италија, се потпира на индивидуални патеки за олеснување на долгот кои ги земаат предвид специфичните околности во Париз, Рим или Атина. И кои не предвидуваат казни.

Германскиот министер за финансии Кристијан Линднер советува реструктуирање на јавните буџети со фокус на инвестициите во модернизација и дигитализација. „Тоа е она што моментално го правиме во Германија – водиме умерено рестриктивна фискална политика. Ова ни треба и во борбата против инфлацијата, инаку нашите постапки би биле во спротивност со мерките на Европската централна банка“, изјави Линднер за ДВ. , што укажува на високите каматни стапки.ЕЦБ.

Високите државни трошоци, додава тој, би ја поттикнале инфлацијата, која во моментов е во опаѓање. Помалку долгови и во исто време повеќе инвестиции - како што вели германскиот министер, тоа може да се постигне само доколку се постават приоритети. „Но, потребна е храброст - понекогаш да се каже она што е невозможно да се постигне“.

Францускиот министер за финансии Бруно Ле Мер на тоа гледа поинаку. Тој смета дека штедењето и пребрзото намалување на долгот ќе ги оневозможи земјите да дишат и да ги спречат инвестициите во иднина.

Италијанскиот министер за финансии Џанкарло Џордети, како и економисти од таа земја, сметаат дека одредени инвестиции, како оние во зелената енергија или одбраната, треба да бидат исклучени од пресметката на националниот долг, односно односот на долгот кон БДП. „Трошењето поврзано со европските приоритети им служи на стратешките политички цели и не може да се игнорираат во фискалните правила“, рече Ѓорѓети на состанокот на министрите за финансии на ЕУ во октомври.

Германија строго го отфрла ова „златно“ инвестициско правило, бидејќи смета дека тоа го ослабува Пактот за стабилност. И италијанскиот министер за финансии е под притисок, бидејќи Европската централна банка го намалува купувањето на италијански државни обврзници со помош и од 2006 година, парите од програмата на ЕУ за закрепнување од корона веќе нема да течат во Италија.

Повеќе време за многу зафатени членови?

Доколку министрите за финансии на ЕУ и Европската комисија не се договорат за нови правила за долг до крајот на годината, повторно би се применил стариот пакт за стабилност со неговите строги ограничувања за нов долг од три проценти од БДП и ригидни барања за брзо намалување на долгот. 

Тогаш Европската комисија веројатно би морала да покрене постапка против Италија и Франција бидејќи според нацртите на нивните буџети, тие земји во 2024 година ќе имаат нов долг кој ќе биде далеку над четири проценти. Никој всушност не сака да го ризикува тоа, а Нилс Тигесен од Европскиот фискален комитет исто така не гледа решение во стариот пакт за стабилност. Пактот има јасни и строги правила, но се верува дека тие никогаш не би можеле да се спроведат во пракса, бидејќи казните би ги турнале задолжените земји уште подлабоко во фискалната бездна.

„Потребна ни е долгорочна стратегија за намалување на долгот, а не едногодишни цели како досега. Потребен ни е четиригодишен план, на пример, кој треба да го опише патот до консолидација на јавните буџети. План кој барем дава насока и насоки за намалување на долговите кои би го направиле тој процес веројатен“, препорачува економистот Тигесен, кој на почетокот на 1990-тите работеше на развојот на заедничката валута, еврото. Тој смета дека строгите годишни цели не се ефективни. Потребни се индивидуални цели кои би се применувале на подолг временски период. А потребно е и трпение, додава тој.

Заеднички долгови на ЕУ

Инаку, на европско ниво се појавува уште еден буџетски проблем. Имено, за прв пат Европската унија заеднички се обврза на програмата за обнова по кризата со корона.

Финансирањето на тој долг од околу 400 милијарди евра - кој се распределува во форма на заеми и грантови на земјите-членки, а пред се на Италија - станува многу поскапо од првично пресметаното поради високите каматни стапки. Буџетот на ЕУ е под значителен притисок, но членките одбиваат да ги покријат дополнителните трошоци. Следната битка за прераспределба на ниво на Европската унија е на повидок.

Фото: EPA-EFE/ANTON MATROS