Какви сателити испрати Албанија во орбитата?

Добивај вести на Viber

Неодамна големо внимание привлече веста дека Албанија испратила два сателита во орбитата на Земјата  Веленска програма, изградбата на вселенски летала и сателити и вселенските истражувања беа привилегија на мал број најразвиени земји, предводени од суперсилите - Соединетите Американски Држави. Русија (поранешен СССР) и Кина и Индија.

Брзиот развој на компјутерската технологија и минијатуризацијата на електронските компоненти им овозможија на уште помали земји - или неколку од нив заедно - да се приклучат на научните истражувања во вселената во последните две децении. Исто така, вселената веќе не е само научна категорија, туку во блиска иднина ќе се користи за комерцијални услуги, па дури и за вселенски туризам.

Сателит со големина на фрижидер

Неодамна големо внимание привлече веста дека Албанија испратила два сателита во вселената - поточно во орбитата на Земјата. Мисијата „Транспортер 6“, покрај двата албански, во орбитата понесе уште 112 мали сателити со различна намена. Ракетата што го овозможи ова е Falcon 9, американската приватна вселенска компанија Space X, зад која стои основачот на милијардерот Илон Маск, најпознат по својата втора компанија Tesla, лидер на пазарот на електрични автомобили. Албанските власти не ги открија сите детали и целта на овие два сателити, но изјавија дека нивната улога ќе биде „контрола на територијата во врска со граѓанските работи и борбата против организираниот криминал и трговијата со дрога и дополнително, давање помош во спасувачки операции на море или при големи пожари“. Дел од медиумите во регионот наведуваат дека цената на овие два сателити е меѓу пет и шест милиони долари, за период од три години и дека албанската влада ќе има приоритетен пристап до нивно користење.

„Сателитска коцка“ (анг. Cube Sat) е вид напредни електронски уреди со релативно мала големина, опремени со разни видови камери, мерни инструменти и уреди за комуникација. Нивната прва верзија беше развиена во 1999 година на Калифорнискиот технички универзитет (CalTech), со соработка на научници од Универзитетот Стенфорд. Целта на проектот беше развој на следната генерација на сателити, кои ќе бидат значително помали од претходните, големи комерцијални сателити.

Дотогаш „стандардните“ сателити ги произведуваа многу мал број државни или неколку приватни компании, а цените се движеа од педесет милиони до милијарда долари. Ваквите „астрономски“ трошоци за развој на сателити значеа дека може да си ги дозволат само државите, најголемите телекомуникациски компании и мал број научни организации со големи буџети. Сателитите „со целосна големина“, наменети за воена употреба или за комерцијални цели, денес се релативно поевтини, со цени кои се движат од дваесет милиони до 500 милиони долари. Тука влегуваат во игра веќе споменатите сателити „Cube Sat“.

Со големина на просечен фрижидер, тие се многу попристапни за производство, како и за управување и одржување подоцна. И самите компоненти се помали, што овозможува користење на широко достапни стандардни електронски компоненти и уреди (уреди кои не се на полица), за разлика од големите сателити каде повеќето компоненти се дизајнирани и произведени наменски.

Чиповите се самопоправаат

„Сателитските коцки“ се во најголем дел од стандардниот дизајн, а самата конструкција е главно алуминиумска легура (легура 7075 или легура 5052). За навигација, комуникација и контрола од земја се користат широко достапни решенија, многу често и SBS (решение за една плоча) - целата електроника е на една печатена плоча.

Она што е важно при инсталирање на компјутер за навигација и обработка на податоци е употребата на т.н ECC меморија (поправка на грешка), т.е. чипови кои можат самостојно да ги коригираат грешките во компјутерскиот код. Овие грешки најчесто се појавуваат поради влијанието на разни видови наелектризирани честички во вселената, каде што нема атмосфера да ги спречи, како што е случајот на Земјата.

Има и нова генерација на сателити „Нано Сат“ и „Микро Сат“, кои се уште помали, со големина колку просечен десктоп компјутер. Тие се толку достапни за изградба што дури ги развиваат студентски тимови на универзитетите ширум светот.

Во развојот на тие „микросателити“ се вклучи и американската вселенска агенција НАСА со проектот „Phone Sat“. Проектот вклучува користење на популарниот и многу евтин мал компјутер „Arduino“, а во некои верзии дури и обични паметни телефони како главен компјутер на сателитот. Од НАСА објаснуваат дека денешните паметни телефони имаат побрзи процесори и поголема меморија од комерцијалните сателити до пред 20 години, а веќе се вградени опции како камери, GPS приемници за навигација, сензори за забрзување и ориентација, како и дигитален компас. НАСА проценува дека со понатамошниот развој на овој проект, вкупната цена на сателитот ќе се намали на околу три до пет илјади долари и дека за само едно лансирање (како ракетата „Фалкон 9“) да може да стави над илјада „нано сателити“ во орбитата.

Вселенски метеж

Она што е заедничко за сите мали сателити (Cube Sat, Micro Sat, Nano Sat) е тоа што тие се поставени во ниска орбита на Земјата (LEO, Low Earth Orbit). Има неколку причини за тоа: првата е цената на самото лансирање, втората е комуникацијата со копнената станица, а третата е дека во орбитата LEO има најмали шанси за „вселенски судир“. Имено, во понатамошната геостационарна орбита на Земјата (ГЕО) има воени и комерцијални сателити, чие евентуално прекинување може да има политички последици, но и милионски трошоци. Покрај ова, има повеќе од 3.000 неактивни сателити во орбитата на ГЕО, повеќето од нив поранешни американски и советски вселенски летала. Покрај нив, има и повеќе од 140.000 парчиња разновиден „вселенски отпад“ - делови од ракети, неуспешни експерименти и лансирања и поранешни вселенски станици како „Мир“, „Спејс лаб“ и „Салјут 7“.

Во последните две години, самиот Space X лансираше повеќе од 3.200 мали сателити како дел од проектот Starlink за да обезбеди пристап до Интернет насекаде на Земјата. Понатамошните планови вклучуваат лансирање на околу седум до осум илјади дополнителни сателити во рамките на овој проект, со цел да се обезбеди брз пристап до Интернет на секоја точка на земјата. Во следните десет години, исто така, се планира да се лансираат дури повеќе од 30.000 сателити за да се обезбеди интернет „од вселената“. Сличен систем развиваат компанијата Amazon, под името „Kuiper“ и независната британска компанија One Web.

Бројни научници и астрономи предупредуваат дека овој голем „вселенски метеж“ веќе спречува многу истражувања од земјата и дека малите сателити значително ја отежнуваат работата на големите радио телескопи. Примерот на Уганда и Зимбабве, кои ги лансираа своите први сателити во ноември минатата година, покажува дека сателитската технологија денес е достапна за (скоро) сите. Мисијата „NG-18 Cygnus“ за одржување на Меѓународната вселенска станица (ISS) во орбитата ги донесе и „ZimSat-1“, „PearlAfricaSat-1“ и јапонскиот сателит „GeoSmart 5“. Интересно е и тоа што на крајот на минатата година, Северна Кореја, која важи за најизолирана нација, објави дека во орбитата испратила свој сателит, способен да врши извидување од вселената. Севернокорејскиот лидер Ким Џонг-ун на државната телевизија ги прикажа првите (црно-бели) фотографии од Сеул и базите во Јужна Кореја и најави претстојно лансирање на уште најмалку четири слични сателити.

Од друга страна, развојот на сателитите „Cube Sat“ стана секојдневие, а на интернет дури може да се најдат проекти „Open Source“, со детални упатства за изградба и списоци на потребни компоненти. Тоа значи и дека земјите од Балканот можат во догледна иднина да се приклучат на „вселенската трка“ и доколку самите земји од регионот застанат зад своите научници, па дури и евентуално договорат „заедничко лансирање“, т.е. споделувајќи ги трошоците за летот во вселената, тоа би отворило ново поглавје за регионалната научна заедница, но би било и поттик за понатамошно помирување и соработка во регионот.