ШТО СЕ КРИЕ ЗАД „ЦРНИОТ ПОНЕДЕЛНИК“ НА БЕРЗИТЕ? Кој загуби најмногу и дали ќе има реприза?

Добивај вести на Viber

Американската берза бележи многу позитивни резултати од почетокот на оваа година, но доживеа тежок удар за време на „црниот понеделник“, кога акциите на најголемите светски технолошки компании драстично паднаа. Неочекуваното зголемување на каматните стапки од страна на Банката на Јапонија само ја повлече топката од негативни настани што тежеа врз американската економија во изминатите месеци.

Паничниот потег на американските инвеститори кои за еден ден ги продадоа највредните акции на берзата, кој е евидентиран како „црн понеделник“, резултираше со загуба од околу илјада милијарди долари од пазарната капитализација и зголемени сомнежи за стабилноста на технолошкиот сектор и американската економија. Експертите сметаат дека овој еднодневен пресврт на берзата е комбинација од неколку фактори, со примарно влијание на јапонската економија, послаби резултати на технолошките компании и геополитичка ескалација.

Сè започна кога Банката на Јапонија ја зголеми својата референтна каматна стапка на „околу 0,25 отсто“ од претходниот опсег од 0 до 0,1 отсто и го претстави својот план за намалување на програмата за купување обврзници. Тоа ги означи највисоките каматни стапки на Банката на Јапонија од 2008 година. Централната банка предвидува дека базичната стапка на инфлација, без цените на свежата храна, ќе достигне 2,5 отсто до крајот на фискалната 2024 година и околу 2 отсто за фискалните 2025 и 2026 година. Затоа банката ќе продолжи да ја зголемува каматната стапка и да го прилагодува степенот на монетарната политика, под претпоставка дека нејзините економски перспективи се остварени.

Друг фактор што доведе до нервоза на американската берза и сомнежи за силата на американската економија беше слабиот извештај за работни места во САД, како и одлуката на американската централна банка да ги задржи каматните стапки непроменети, што ги натера критичарите да ја обвинат централната банка за чекаше предолго за да ги намали стапките. Неодамнешните макроекономски податоци од САД само го поткопаа општоприфатениот став дека американската централна банка ќе успее во обидот да ја задржи инфлацијата без премногу колатерална штета.

Причините за тензии на Волстрит не завршија ниту тука. Влошувањето на кварталните резултати на технолошките компании само долеа масло на огнот и го продлабочи сомнежот кај инвеститорите, кои по секоја цена сакаа да се „ослободат“ од акциите на компаниите во „криза“. Бројот на вкупните отворени работни места беше 8,2 милиони на крајот на јуни, што е значително помалку од цикличниот врв од 12,2 милиони во март 2022 година, но сепак значително над нивото пред пандемијата, кога бројот на отворени работни места беше 7,6 милион.

Колку загубија компаниите

 Акциите на Apple и Amazon, кои се меѓу највредните на берзата, паднаа за време на „црниот понеделник“ на вредност од 224 милијарди долари и 109 милијарди долари на отворениот пазар. Епл падна за 4,8 отсто, или 162 милијарди долари пазарна капитализација, додека Amazon во овој сегмент падна за 4,1 отсто, или 72 милијарди долари.

Технолошките компании Apple, Nvidia, Microsoft, Meta, Amazon, Alphabet... поединечно вредат близу илјада милијарди долари или повеќе и сочинуваат огромен дел од вкупната вредност на берзанскиот индекс S&P 500. Акциите на овие компании растат од почетокот на минатата година, но во понеделник нивната вредност беше доведена во прашање поради бавните трговци, бидејќи кога инвеститорите ги продаваат акциите на технологијата, тоа има огромно негативно влијание на поширокиот пазар.

Водечкиот берзански индекс на берзите во Њујорк, S&P 500 и Nasdaq Composite фокусиран на технологија, завршија во понеделникот на најниските нивоа од почетокот на мај, додека тесниот круг од 30 компании на индустрискиот индекс Дау Џонс се затвори на најниска цена од средината на јуни. S&P заврши со пад од 3 отсто, што е негов најголем дневен пад од септември 2022 година, додека Dow Jones падна за 2,6 отсто, губејќи повеќе од 1.000 поени. Nasdaq падна за 3,4 отсто минатата недела, завршувајќи го својот најлош тринеделен раст во последните две години, пред да изгуби уште 3,4 отсто во понеделникот.

Зошто одлуката на Банката на Јапонија е важна за американската берза

Речиси 10 години каматните стапки во Јапонија се негативни. Порастот од 0,25 отсто сигнализираше тревога кај инвеститорите бидејќи многумина позајмија во јени. Откако Банката на Јапонија ја објави својата одлука да ја зголеми референтната каматна стапка, цените на акциите во Токио почнаа да паѓаат, при што главниот јапонски берзански индекс Никеи 225 падна за речиси 13 отсто во понеделникот. Според експертите, кога се случуваат вакви еднодневни и краткорочни падови, инвеститорите се плашат од ризик, што резултира со дополнително повлекување од пазарот.

Никола Стакиќ, професор на Универзитетот „Сингидунум“, за НИН вели дека Јапонија е позната како земја која има хронична дефлација и секогаш има ниски, па дури и негативни каматни стапки. Потегот на нивната централна банка да ги зголеми каматите беше песимистички дочекан од инвеститорите на пазарот, поради стратегијата „carry trade“ која многу од нив ја применуваат.

„Стратегијата за тргување „carry trade“ подразбира дека инвеститорите позајмуваат пари во таа валута која има многу ниски трошоци за задолжување, а тоа е јапонскиот јен, а потоа ги пласираат тие пари на оние пазари кои имаат високи каматни стапки. Во овој случај, тоа беше Европа а Америка позајмуваат евтино, а инвестираат со многу повисока каматна стапка Затоа инвеститорите почнаа да пласираат се повеќе од своите пари на јапонскиот финансиски пазар негативно и не им оди во прилог бидејќи јазот, т.н. диференцијал, опаѓа, а имаат помала заработка“, објаснува професорот Стакиќ.

Имајќи предвид дека јенот наеднаш зајакна, професорот Стакиќ забележува дека тоа не е добро за јапонската економија бидејќи е извозно ориентирана и затоа им поскапува извозот на нивните производи, особено оние од автомобилската и електронската индустрија.

Почеток на криза или краткотраен прекин

Иако најголемите компании на берзата најавија големи загуби за само еден ден, професорот Стакиќ вели дека најмногу загубиле малите инвеститори, а многу веројатно профитирале големите кои ги купиле тие акции. Тој смета дека најголемите фондови не би купувале акции доколку предвиделе системска криза на пазарот, туку би чекале да видат како ќе се развива ситуацијата. Тоа го поткрепуваат и податоците дека берзанските индекси закрепнаа веќе следниот ден.

Кога ги гледаме минатите резултати, факт е дека оваа група фактори не се случува често. Индексот Никеи не паднал толку многу од 1987 година. Во американската економија, падовите на индексите се поврзани со големи пазарни кризи. Едната беше во 2020 година, за време на првиот бран на пандемијата на корона. Пред тоа, берзата беше „занишана“ за време на светската економска криза во 2008 година, како и во 2001 година, поради „балонот“ со технолошките компании.

„Финансиските кризи се случуваат во циклуси кои можат да траат од 10 до 15 години. Но, сепак тоа се кризи кои се специфични за одреден период од системски карактер, како што е светската економска криза. Не би можел да кажам дека постои некоја фундаментална причина за ова индикатор дека се работи за криза со далекусежни последици Кога ќе погледнеме колку скокнал бруто домашниот производ во Америка и некои други извештаи за американската инфлација, гледаме дека овие макроекономски показатели се солидни и со текот на времето се подобруваат се ликвидни. немојте да има падови, така што тоа што се случи еден ден поттикна нешто полошо читање од пазарот на трудот, би рекол дека ова беше само краткотрајно одморање и предупредување, но ништо не се случи системски“, смета Стакиќ.

Раде Ракочевиќ, инвеститор и основач на компанијата Сензал, за НИН вели дека ваквите кризи на берзата не биле толку чести во претходните години, но дека тоа ќе се промени во наредниот период.

„Кога ќе ги погледнеме последните неколку години, вакви „кризни моменти“ на берзата има повеќе отколку во минатите години. Имајќи предвид дека геополитичките настани имаат големо влијание, а тензиите и промените на тоа поле во последно време се повеќе чести, не се сомневам дека вакви ситуации ќе сака „црниот понеделник“ да се случува почесто“ во наредниот период“, вели Ракочевиќ.