Имајте од 70 до 100 евра во кеш за три дена: Препорака од Европската централна банка

Добивај вести на Viber

Студија на Европската централна банка предупредува дека ниеден систем, вклучително и дигиталните плаќања, не е без слабости.

Растечките тензии со Русија и сè почестите летови на беспилотни летала во воздушниот простор на членките на Европската унија и НАТО дополнително ги мотивираа владите и централните банки да ги забрзаат подготовките за кризни ситуации. Меѓу другото, создавањето на најбезбедна можна трансакција за плаќање во која физичката готовина игра главна улога. На крајот на септември, Европската централна банка (ЕЦБ) објави студија од своите аналитичари Франческо Фаело и Алехандро Замора-Перез, која веќе привлече внимание со својот наслов - „Останете смирени и носете готовина“.

Аналитичкото дуо проучуваше четири кризи што ја погодија Европа во последните години и влијаеја на побарувачката за готовина. Станува збор за руската инвазија на Украина, пандемијата Ковид-19, големиот прекин на електричната мрежа оваа година на Иберискиот Полуостров и грчката должничка криза пред една деценија. Овие искуства покажаа дека дури и „обичен“ прекин на електричната енергија може да го парализира финансискиот систем на една земја и да ги остави граѓаните без пари. Заканата од воени конфликти го множи проблемот на незамисливи нивоа.

Дигитализирано, но…

Рускиот напад врз Украина предизвика нагло зголемување на побарувачката во земјите блиску до воената зона. Зголемување на бројот на подигања готовина е забележано во Естонија, Латвија, Литванија, Словачка и Финска, а се проценува дека дополнителни 211 милиони евра се повлечени од банките по почетокот на војната - најмногу во првите три недели.

За централните банки, проблемот е да се обезбеди доволна количина готовина на краток рок. Брзањето на граѓаните кон банките за да подигнат готовина веднаш по почетокот на војната ги надмина сите предвидувања на банките за потребната количина готовина што мора да ја обезбедат. За илустрација, само за еден ден на крајот на февруари 2022 година, граѓаните во земјите најблиску до Украина и руската граница подигнаа 80 милиони евра од своите сметки.

Фаел и Замора-Перез истакнаа дека таков долгорочен раст на побарувачката за физички банкноти е особено изненадувачки со оглед на тоа што балтичките и северноевропските земји се инаку високо дигитализирани и во голема мера зависни од системи за безготовинско плаќање. Сепак, зголемен број на подигнувања е забележан и во Германија и Австрија.

„Како и со секоја друга подготовка за непредвидени околности, така и во случај на недостапност на електронско плаќање, препорачливо е внимателно да се испланира одредена количина готовина што би била достапна за основните потреби, во согласност со индивидуалните околности, животните навики и дневните трошоци на поединецот или домаќинството“, ни коментираше Централната банка на Република Северна Каролина кога бевме прашани за анализата на ЕЦБ.

Граѓаните веќе интуитивно знаат дека во кризни ситуации секогаш е корисно да имаат готовина со себе, а владите, централните банки и комерцијалните банки мора да најдат одговор на зголемената побарувачка на граѓаните и да ги одржат функционалните трансакции на плаќање. Како и како граѓаните се однесуваат во кризни ситуации беше испитано од ЕЦБ во претходно споменатата студија. Кога Иберискиот Полуостров речиси целосно остана без електрична енергија во април оваа година, повеќе од 50 милиони луѓе беа убедени дека „готовината“ е крал, и покрај брзиот развој на различните форми на безготовинско плаќање. Само за еден ден во кој снема електрична енергија, на 22 април, и телекомуникациите и дигиталните системи за плаќање престанаа да работат низ целиот полуостров, трошењето со картички и онлајн купувањето од страна на Шпанците се преполови. Вкупната потрошувачка во таа земја на тој ден беше околу една третина послаба од вообичаеното.

Отпор кон готовината

Шпанскиот пример, но и искуството за време на пандемијата на коронавирусот, го истакнаа таканаречениот парадокс на банкнотите. Парадоксот е во тоа што и покрај брзиот раст на дигиталните плаќања, побарувачката за евро банкноти постојано и силно расте. Така, вредноста на евро банкнотите во циркулација значително се зголеми во последните две децении и покрај намалувањето на уделот на готовината во секојдневните трансакции.

Некако неочекувано, избувнувањето на пандемијата Ковид-19 предизвика извонредно и одржливо зголемување на побарувачката за евро банкноти. Во првата година од пандемијата, од почетокот до крајот на 2020 година, кумулативното нето издавање банкноти во еврозоната се зголеми за повеќе од 140 милијарди евра, што е годишно зголемување од 130% во споредба со просечното годишно зголемување во периодот пред пандемијата. На крајот на 2024 година, во оптек имало банкноти во вредност од 1.588,29 милијарди евра, во споредба со околу 1 милијарда евра пред една деценија. „Отпорноста на готовината укажува на пошироки системски придобивки кои тешко се квантифицираат“, се вели во анализата на ЕЦБ.

Врз основа на овие и други примери, аналитичкиот дуо ја истакна важноста на централните банки (и комерцијалните банки) од еврозоната во обезбедувањето ефикасен и робустен синџир на снабдување со готовина, вклучувајќи „соодветни залихи и отпорни планови за континуитет на работењето“. Европската комисија претходно препорача развој и имплементација на технолошки решенија во инфраструктурата за плаќање кои гарантираат достапност и функционалност за време на кризни сценарија, како што се банкомати „отпорни на прекини“, кои можат да функционираат без целосна поврзаност со дигиталните мрежи. Исто така, ги повика земјите-членки, централните и комерцијалните банки и давателите на технолошки услуги да соработуваат повеќе и да создадат систем што може брзо да реагира на прекини и да ја обезбеди безбедноста и сигурноста на платните системи.

Финска истражува банкомати што можат да работат независно од дигиталните мрежи, а некои земји, како што се Холандија, Австрија и Финска, препорачуваат граѓаните да чуваат готовина дома за основни потреби три дена, околу 70 до 100 евра по лице. „Доколку има забележително влошување на условите за континуитет на платните трансакции или снабдувањето со готовина, Хрватската народна банка е подготвена, во соработка со надлежните институции, да издаде дополнителни информации и препораки до граѓаните во врска со готовината“, одговорија тие на прашањето за нивните препораки од ХНБ.