МАКЕДОНИЈА НА ПОЧЕТОКОТ НЕМАЛА МОНЕТИ: Кој ги измисли парите?

Добивај вести на Viber

Колку пати сте се запрашале кога се измислени парите и кој всушност ги употребил за прв пат? Иако денес ја земаме здраво за готово можноста за плаќање со банкноти, монети или дигитални средства, историјата на парите е фасцинантно патување низ човечката цивилизација кое открива многу за нашиот општествен развој.

Парите се основното средство за плаќање што го користиме секој ден, но нивната историја датира многу подалеку отколку што повеќето од нас сфаќаат. Од размена до дигитални валути, начинот на кој луѓето разменуваат вредност претрпе неверојатна трансформација.

Почеток на размена на вредности

Пред појавата на првите форми на пари, луѓето користеле систем на размена. Ова значи дека за плаќање се користеле разни производи како што се сапун, какао, влакна од слонова опашка, житарки, животински кожи, пердуви, чај и разни други стоки што имале вредност во заедницата.

Во древните медитерански цивилизации, да се биде богат значело да се поседува големо стадо овци или крави. Овие животни беа главна цел на размена и статусен симбол. Интересно е што многу од зборовите што ги користиме денес за метални пари потекнуваат од животинското царство, што сведочи за оваа древна врска.

Сепак, размената имаше свои недостатоци. Што ако овчарот сака да купи облека, но на ткајачот не му требаат овците? Токму од такви ситуации се роди потребата за универзално средство за размена што сите би го прифатиле.

Првата метална монета во светот

Металните пари се користат како средство за плаќање околу 3.000 години. Првите цивилизации ја препознале предноста на употребата на метал поради неговата издржливост и преносливост.

Најстариот метал што се користел за изработка на монети бил бакарот. По бакарот, тие се префрлија на бронза, која се користеше за изработка на монети во Англија. Постојат докази дека античките Римјани користеле необработени бакарни грутки наречени „aes руда“ како форма на рани пари.

Долго пред појавата на христијанството, мали бакарни или бронзени дискови со квадратна дупка во средината почнале да влегуваат во оптек во Кина. Овие едноставни метални предмети служеле како пари и претставувале револуционерен чекор во монетарната историја. Појавата и видот на металните пари во Кина е утврден во 620 година од нашата ера, а фасцинантно е што тие опстојувале до 1920 година, што зборува за трајноста на овој систем.

Револуцијата на хартиените пари во Кина

Првите траги од појавата на хартиени пари во историјата се поврзани со Кина, поточно за време на владеењето на династијата Танг во VII век. Сепак, како официјална валута, хартиените банкноти почнале да се користат дури од почетокот на 11 век.

Потоа се појавила првата форма на меница под името „Џиаози“, која нумизматичарите денес ја сметаат за првата хартиена монета во историјата. За борба против фалсификувањето, овие рани банкноти биле печатени со повеќе печати.

Преминот од метални на хартиени пари претставува еден од најголемите скокови во економската историја. Хартиените пари биле полесни за носење, поедноставни за производство и им овозможуваа на владите поголема контрола врз монетарната политика. Не е ли фасцинантно како нешто толку едноставно како парче хартија со одредени ознаки може целосно да го промени начинот на кој се врши трговијата?

Првите хартиени банкноти во Европа

Додека Кина беше предводник во монетарните иновации, Европа заостануваше неколку века. За прв пат во Европа, банка во Стокхолм издаде хартиена банкнота на 16 јули 1661 година. Шведските хартиени пари послужија како пример за печатење на овој вид пари во други делови од Европа.

Ова беше голем успех во тоа време бидејќи го олесни плаќањето, бидејќи повеќе немаше потреба да се носат големи вреќи со злато и сребро. На овој начин, кражбите беа значително намалени, што придонесе за поголема безбедност.

Сепак, почетокот на развојот на овој облик на монетарна политика првично беше дочекан со неодобрување. Трговците од тоа време верувале дека издавањето хартиени пари го предвидува падот на монетарниот систем на земјата. Можете ли да замислите колку револуционерна била идејата дека парче хартија може да ги замени златото и среброто?

Соочени со бројни забелешки, шведските власти мораа да преземат мерки за да изградат доверба во овој нов систем. За да избегнат критики, тие издадоа банкноти со најмалку 16 заверени потврди од истакнати и доверливи функционери кои лично ги потпишаа. После ова, во следните месеци, многу европски влади и трговци го сметаа овој модел за безбеден, па затоа решија самите да почнат да печатат хартиени пари.

Современи валути и иднината на парите

Денес, во светот се користат повеќе од 170 различни валути, што покажува колку сложен и разновиден систем станале парите. Уште пофасцинантно е што само 8 проценти од сите пари во светот се физички пари, додека остатокот е во електронска форма.

Ова нè доведува до модерното време и развојот на дигиталните валути. Европската централна банка веќе размислува за воведување на дигитално евро во следните две години. Ова би била уште една револуција во начинот на кој ги користиме и разбираме парите.

Од размена до метални и хартиени пари, па сè до дигитални валути – парите постојано еволуирале, следејќи го развојот на општеството и технологијата. Неговиот развој не е само економска приказна, туку и приказна за доверба, социјални вредности и човечка иновација.

Следниот пат кога ќе држите банкнота во рака, потсетете се на нејзината долга историја. Од кинески хартиени банкноти, преку шведски иновации, секоја банкнота претставува дел од фасцинантна приказна за човечката потреба да организира, стандардизира и олесни размена на вредности.

Иако не можеме со сигурност да кажеме кој точно ги „измислил“ парите, можеме со сигурност да кажеме дека нивниот развој бил постепен процес кој бил обликуван од различни култури и цивилизации според нивните потреби. И тој процес продолжува и денес, додека влегуваме во ерата на дигиталните пари и криптовалутите. Кој ќе биде следниот чекор во еволуцијата на ова неопходно средство за размена? Тоа останува да се види.

                                            Историја на денарот во Македонија

Република Македонија монетарно се осамостоила на 26 април 1992 година, кога Собранието донело пакет-закони со кои се поставила институционалната рамка на монетарниот систем и се вовел денарот како парична единица на Република Македонија. Денарот се делел на 100 дени, а неговиот скратен назив во платниот промет е „ден.“. Првиот премиер на Република Македонија Никола Кљусев од собраниската говорница ги презентирал првите македонски пари - денари - со зборовите:

„Република Македонија воведува сопствена парична единица што ќе го носи името денар и еве задоволство ми е да видите како тие парични единици се печатени“.

На 27 април 1992 година започнала замената на книжните југословенски динари со вредносни бонови во однос 1:1, при што замената траела три дена. Книжните пари што гласеле на југословенски динари дефинитивно престанале да важат како платежно средство во Република Македонија на 29 април 1992, додека кованите пари со апоенска вредност од 1, 2 и од 5 југословенски динари останале во оптек уште една година.

Во 1993 година, новиот денар бил издаден со деноминации од 10, 20, 50, 100 и 500 денари, а апоенот од 20 денари бил издаден само во првата серија на банкноти. Сите апоени биле издадени како банкноти, додека во првата серија не биле ковани монети.

Во мај 1993, во втората серија биле воведени и монети со деноминации од 50 дени, 1, 2 и 5 денари.

Во 1996 година биле воведени апоените од 1.000 и 5.000 денари.

Почнувајќи од 1996 година, НБРМ издава јубилејни монети за колекционерски цели.

Во ноември 2008 година беа воведени монети со апоени од 10 и 50 денари.

Во 2013 година, монетата со апоен од 50 дени била повлечена поради тоа што истата била кована само во 1993 година и практично била тешко забележлива во оптек.

Во 2016 година биле воведени апоените од 200 и 2.000 денари. НБРМ исто така започнала со повлекување од оптек на апоенот од 5.000 денари како последица на неговата незначителна примена во секојдневните трансакции и намалената побарувачка од страна на банките.

На 15 мај 2018 година, НБРМ ги воведе новите полимерни банкноти од 10 и 50 денари, со што Македонија влезе во мапата на земји кои започнале со полемеризација на банкнотите на нивните валути. Почнувајќи од истиот ден старите банкноти од 10 и 50 денари, кои првпат биле издадени во 1996 година, се повлечени од оптег.

Банкнотите со помала деноминација, 10, 50 и 100 денари се печатени во Република Македонија, додека банкнотите со деноминации од 500, 1.000 и 5.000 денари (издание 1996), се печатени во „Thomas De La Rue“ во Лондон. Последното издание на банкноти од 500 и 1000 денари од 2003 година е исто така изработено во TDLR. Македонските банкноти содржат повеќе заштитни елементи како што се воден печат, заштитен конец, инталјио печат, скриена слика, микро текст, двоен пасер и оптички променлива боја.

Монетите се ковани од легура CuNi3Zn17 (CuZn15 за 50 дени) во ковницата „Сувенир“ во Самоков. Автори на ликовното и техничкото решение не монетите се Димче Бошкоски и Снежана Атанасова, вработени во ковачницата.