ТРИ СЦЕНАРИJА НА ЕСКАЛАЦИЈА НА БЛИСКИОТ ИСТОК: Што ќе се случи ако избие крвав конфликт

Добивај вести на Viber

Како и минатите војни на Блискиот Исток, конфликтот меѓу Израел и Хамас што избувна минатата недела има потенцијал да ја наруши светската економија - па дури и да ја турне во рецесија доколку се вклучат повеќе земји, пишува Блумберг.

Имено, поостра ескалација на конфликтот може да го доведе Израел во директен конфликт со Иран, снабдувачот со оружје и пари на Хамас, кој САД и Европската унија го прогласија за терористичка група. Во тоа сценарио, Bloomberg Economics проценува дека цената на нафтата би можела да порасне до 150 долари за барел, а глобалниот раст да падне на 1,7 отсто, што ќе доведе до рецесија која ќе збрише околу трилион долари од глобалното производство. Блумберг истакнува дека секундарните ефекти како овие економски не се на прво место по човечката трагедија од оваа војна досега, но конфликтот на Блискиот Исток може да предизвика земјотреси низ целиот свет, бидејќи регионот е клучен снабдувач на енергија и е клучен транспортен премин. Арапско-израелската војна од 1973 година, која доведе до ембарго на нафта и години на стагфлација во индустриските економии, е најдобар пример. Другите конфликти имаа поограничен ефект, дури и кога човечките загуби беа големи.

Блумберг потсетува дека сегашната светска економија е ранлива. Сè уште се опоравува од инфлацијата влошена од минатогодишниот руски напад врз Украина. И уште една војна во регионот на земјите што произведуваат енергија може повторно да ја поттикне инфлацијата. Пошироки последици би можеле да произлезат од обновените немири во арапскиот свет, но и од претседателските избори следната година во САД, каде цените на бензинот се клучни за расположението на гласачите.

Сите овие потенцијални ефекти зависат од тоа како ќе се развива војната во наредните недели или месеци. Bloomberg Economics го испита можното влијание врз глобалниот раст и инфлацијата според три сценарија. Во првиот случај, непријателствата остануваат главно ограничени на Газа и Израел. Во друга, конфликтот се прелева во соседните земји како Либан и Сирија, кои се домаќини на силни сили поддржани од Техеран, претворајќи го во прокси војна меѓу Израел и Иран. Третиот вклучува ескалација и директен воен конфликт меѓу еврејската држава и исламската република.

Во сите овие случаи последиците се исти – поскапа нафта, повисока инфлација и побавен раст – но големината на економскиот шок е различна. Колку повеќе се шири конфликтот, толку поглобално станува неговото влијание, наместо регионално. Се разбира, реалниот опсег на ризици и можности е поширок и покомплексен отколку што можат да опфатат овие сценарија. Дури и едноставните економски причинско-последични синџири е тешко да се предвидат поради нестабилноста во последните години, а војните се многу потешко да се предвидат.

Сценарио 1 - Конфликтот останува ограничен на Газа

Кога тројца Израелци беа киднапирани и убиени од Хамас во 2014 година, тоа предизвика копнена инвазија на Газа во која загинаа повеќе од 2.000 луѓе. Борбите не се проширија надвор од палестинските територии, а нивното влијание врз цените на нафтата и глобалната економија е пригушено. Бројот на загинати минатата недела е сè уште многу поголем. Сепак, една од можните последици од сегашниот конфликт би била повторување на таа трагична приказна - во комбинација со построго спроведување на американските санкции за иранската нафта.

Техеран го зголеми производството на нафта за дури 700.000 барели дневно оваа година, бидејќи размената на затвореници и замрзнувањето на имотот сигнализираа затоплување на односите со САД. Доколку овие барели исчезнат под притисок на САД, Bloomberg Economics проценува зголемување на цената на нафтата од 3 до 4 долари.

Влијанието врз глобалната економија според ова сценарио би било минимално, особено ако Саудиска Арабија и ОАЕ ги надоместат изгубените ирански барели користејќи го нивниот резервен капацитет. Во интервјуто на годишниот состанок на Меѓународниот монетарен фонд во Мароко, американската министерка за финансии Џенет Јелен рече дека не гледа знаци на „голем економски пресврт“ во оваа фаза и рече дека е клучно конфликтот да не се прошири.

Сценарио 2 - Прокси војна

Што ако војната се прошири? Хезболах - политичка партија и милиција поддржана од Иран која е моќен играч во Либан - веќе размени оган со израелските сили на границата и рече дека погодила позиција на израелската армија со наведувани проектили. Ако конфликтот се прошири во Либан и Сирија, каде Иран исто така поддржува вооружени групи, тој ефективно ќе се претвори во прокси војна меѓу Иран и Израел - а економските последици ќе бидат потешки.

„Иран и Хезболах ја следат и ја проценуваат ситуацијата“, вели Јаир Голан, поранешен заменик началник на Генералштабот на израелската армија, додавајќи: „Ако Хезболах се вклучи во борбата, тие би можеле да го сторат тоа откако ќе започне копнената операција во Газа“.

Ескалација во таа насока би ја зголемила веројатноста за директен конфликт меѓу Израел и Иран, што најверојатно би довело до повисоки цени на нафтата. Во кратката, но крвава војна меѓу Израел и Хезболах во 2006 година, нафтата скокна за 5 долари за барел. Покрај шокот од ограниченото воено сценарио, еквивалентен потег денес ќе ја подигне цената за 10% на околу 94 долари.

Тензиите би можеле да се зголемат и низ регионот. Египет, Либан и Тунис се заглавени во економска стагнација. Одговорот на Израел на нападот на Хамас веќе предизвика протести во голем број земји во регионот. Во арапските земји тоа е мал чекор од антиизраелски маршеви до антивладини немири, пишува Блумберг. Повторувањето на Арапската пролет - бранот протести и бунтови што ги соборија владите на почетокот на 2010-тите - не е незамисливо.

Глобалното економско влијание во ова сценарио доаѓа од два шока: скок на цената на нафтата од 10 отсто и намалување на ризикот на финансиските пазари според она што се случи за време на Арапската пролет. Проценката е глобалниот раст да забави за 0,3 процентни поени следната година - околу 300 милијарди долари изгубено производство - што би го забавило темпото на 2,4 проценти. Освен пандемијата на Ковид во 2020 година и глобалната рецесија од 2009 година, ова би бил најслабиот раст во последните три децении.

Повисоките цени на нафтата, исто така, би додале околу 0,2 процентни поени на глобалната инфлација - задржувајќи ја блиску до 6 отсто и задржувајќи го притисокот врз централните банкари да одржуваат цврста монетарна политика дури и кога економскиот раст не ги исполнува очекувањата.

Сценарио 3 - Иранско-израелска војна

Директен конфликт меѓу Иран и Израел е неверојатно, но опасно сценарио. Тоа може да биде поттик за глобална рецесија. Остриот скок на цените на нафтата и падот на ризичните средства би му задале значителен удар на растот и би ја подигнале инфлацијата на повисоко ниво.

„Никој во регионот, па дури ни Иран, не сака конфликтот меѓу Хамас и Израел да ескалира во сеопфатна регионална војна“, вели Хасан Алхасан, истражувач во Меѓународниот институт за стратешки студии. Тоа не значи дека нема да се случи, особено ако емоциите се на високо ниво. „Потенцијалот за погрешно проценување е голем“, вели Алхасан.

Израел долго време ги сметаше иранските нуклеарни амбиции како егзистенцијална закана. Потезите на Техеран да изгради воен сојуз со Русија, да ги обнови дипломатските врски со Саудиска Арабија и непречените односи со САД донесоа немир. Израел и САД испратија мешани пораки за вмешаноста на Иран во нападот на Хамас. „Постојат некои докази дека можеле да знаат за тоа“, рече израелскиот министер за стратешки прашања Рон Дермер на 9 октомври. Американските власти велат дека имаат докази дека лидерите на Иран биле изненадени, објави Њујорк Тајмс на 11 октомври, иако тие го опишаа Иран како учесник во поширока смисла бидејќи го финансира и вооружува Хамас.

„Во конфликтот меѓу Израел и Иран, Техеран веројатно ќе се обиде да ја активира целата своја мрежа на партнери во Сирија, Ирак, Јемен и Бахреин“, рече Алхасан. „Тој би имал долг список на тврди и меки западни цели во регионот од кои може да избере. Во ова сценарио, зголемените тензии меѓу суперсилите би долеле масло на огнот. САД се близок сојузник на Израел, додека Кина и Русија се продлабочување на врските со Иран.Западните власти велат дека се загрижени оти Кина и Русија ќе го искористат конфликтот за да го оттргнат вниманието и воените ресурси од другите делови на светот.

Бидејќи околу една петтина од светската понуда на нафта доаѓа од регионот на Персискиот залив, цените вртоглаво би се искачиле. Не е исклучено повторување на нападот од 2019 година од страна на проирански милитанти врз објектите на Арамко, кои отсекоа речиси половина од саудиската нафта. Цената на суровата нафта не може да се зголеми четирикратно, како што беше во 1973 година кога арапските држави воведоа ембарго како одмазда за американската поддршка за Израел во војната таа година. Но, ако Израел и Иран испукаат проектили еден кон друг, цените на нафтата би можеле да се зголемат на линијата на она што се случи по ирачката инвазија на Кувајт во 1990 година. Со многу повисока почетна точка денес, скок од оваа големина би можел да ја испрати нафтата до 150 долари за барел.

Резервниот производствен капацитет во Саудиска Арабија и ОАЕ можеби нема да го спаси денот доколку Иран одлучи да го затвори Ормускиот теснец, низ кој поминува една петтина од дневните залихи на нафта во светот. Исто така, би имало поекстремна промена во намалувањето на ризикот на финансиските пазари, можеби споредлива со 1990 година.

Во тој случај, Bloomberg Economics предвидува пад на глобалниот раст од 1 процентен поен - намалување на растот за 2024 година на 1,7 проценти. Тешко е да се дефинираат глобалните рецесии: брзата експанзија на економиите како кинеската значи дека директните контракции се ретки. Но, 1,7 отсто би ги исполниле критериумите. Повторно исклучувајќи ги шоковите од Ковид и глобалната финансиска криза, тоа би било и најлошиот раст од 1982 година - периодот кога ФЕД ги зголеми каматните стапки за да ја спречи инфлацијата по нафтениот шок од 1970-тите.

Таков голем нафтен шок, исто така, ќе ги наруши глобалните напори за задржување на цените - оставајќи ја глобалната инфлација на 6,7 отсто следната година. Во САД, целта на ФЕД од 2 отсто ќе остане недостижна, а скапиот бензин би бил пречка за кампањата за реизбор на претседателот Џо Бајден.

Високиот број на жртви во Израел ја зголемува веројатноста за крвава одмазда и регионална војна. Сепак, најверојатно оваа војна ќе остане „само“ ограничен конфликт, со висока цена на човечкото страдање, но ограничено економско и пазарно влијание. Едно е сигурно: надежите за постабилен Блиски Исток се пробиени.

Извор: Kurir.rs/Večernji list/Bloomberg Economics