РАБОТНИЦИТЕ ПРИТИСКААТ ЗА ПОВИСОКИ ПЛАТИ: Дали светот влегува во спирала на пораст на платите и цените?

Добивај вести на Viber

Економистите велат дека зголемувањето на платите ќе зависи од силата на секоја економија, но и од потребата компаниите да го задржат персоналот

Инфлацијата паѓа насекаде во светот, а од друга страна има притисок од работниците за зголемување на платите. Со други зборови, бараат да им се надомести падот на куповната моќ предизвикан од поскапувањата.

Заработката се зголемува побавно од цените и нивното зголемување доцни. Во еврозоната лани реално паднаа за околу пет отсто, па се зголемува притисокот на вработените да ги зголемат платите за да се надомести загубената куповна моќ. Се очекува во следните две години работниците од еврозоната да се обидат да ја вратат вредноста на платите на нивото пред пандемијата, што би значело дека платите треба да се зголемат за 14 отсто до крајот на 2025 година.

Меѓутоа, ако компаниите го пренесат ова зголемување на потрошувачите преку повисоки цени за нивните производи, високата инфлација ќе трае подолго од очекуваното, велат аналитичарите, пишува „Политика.рс“.

Се поставува прашањето дали ќе има спирала на раст на цените и платите. Во овие региони има значително искуство со инфлацијата и сите знаат дека цените никогаш не се вратија на претходното ниво, а стандардот на граѓаните е „вратен“ со зголемување на платите.

Милан Недељковиќ, декан на Факултетот за економија, финансии и администрација (ФЕФА), вели дека ако платите се зголемат кога инфлацијата е на својот врв, тоа ќе и даде уште поголем стимул. Поентата на сузбивањето на инфлацијата е да се намали агрегатната побарувачка, а таа се намалува со тоа што кредитите ќе поскапат и дека, за жал, граѓаните реално ќе имаат помалку пари. Идејата е дека кога инфлацијата ќе се смири, притисокот врз побарувачката што може да дојде од зголемувањето на платите ќе биде помал.

„Најлошата комбинација е тоа што платите автоматски се зголемуваат со инфлацијата. Тогаш никогаш нема да ја зауздате инфлацијата. Но, ако имаме ситуација инфлацијата да достигна ниско и стабилно ниво и да нема инфлаторни очекувања, тогаш треба да следи зголемување на платите за граѓаните да го задржат својот животен стандард“, смета Недељковиќ.

Клучно е тајмингот на споменатите моменти, но и состојбата на пазарот на трудот. Во претходните случаи на висока инфлација, имаше вишок на пазарот на труд, така што работодавците имаа посилна преговарачка моќ за да не мораат да ги зголемуваат платите. Со други зборови, имаше доволно квалитетни кадри кои прифатија да работат под тие релативно пониски реални плати. Денеска ситуацијата е поинаква по тоа што пазарите на трудот се прилично затегнати, нема технолошки вишок во многу сектори, па така преговарачката моќ на вработените во однос на компаниите станува се поголема. Сега работникот може да каже дека ако нема да ми ја зголемиш платата, има такви што ќе ми ја зголемат, а јас ќе одам кај друг работодавач. Тоа не беше случај во осумдесеттите години на минатиот век, кога имаше спирала на раст на платите и цените, а сега е јасно дека ситуацијата е поинаква. Ова дава дополнителна доза на неизвесност за тоа колку брзо ќе се потисне инфлацијата, според овој економист.

Михаило Гајиќ, програмски директор на истражувачката единица Либека (Либертаријански клуб), наведува дека кога се вели дека инфлацијата паѓа, тоа значи дека цените растат побавно од порано.

„Сепак, тие никогаш нема да се вратат на нивното претходно ниво. Тоа е основата на економијата. Кога имаме монетарен импулс како што е пуштање пари во оптек, ќе имаме инфлација и пораст на цените. Ќе застанат во одреден момент, но нема да се вратат назад, ќе останат на тоа ново ниво“, објаснува Гајиќ.

Тој забележува дека кога толку висока инфлација постои некое време, тоа е врежано во нашите рационални очекувања дека ќе ја има оваа и следната година. Тогаш работниците се обидуваат да добијат поголема плата. Разликата е само во системот на одредување на платите по земја. Во некои има силни синдикати, како во Франција, но има и такви каде централизираните механизми за одредување плати се послаби, како на пример во САД и Шведска. Затоа покачувањето не ги има секаде истите ефекти.

„Растот на платите ќе ја следи состојбата на економијата. Тоа зависи од тоа дали економијата може да плати за тоа, но и од индивидуалната ситуација на пазарот на трудот. Ситуацијата во секоја земја е различна. Во Германија, на пример, невработеноста е мала, но во Шпанија и Италија е двоцифрена“, вели Гајиќ.

Тој не потсетува дека во осумдесетите години на минатиот век, кога ја имавме таа голема инфлаторна спирала на плати и цени, во европската економија имаше големо влијание на државата врз бизнисот. Имаше цели индустрии кои беа национализирани од челичарници, бродоградилишта, телекомуникации, а синдикатите беа посилни на национално ниво. Тогаш беше нивната моќ да ги подигнат платите над инфлацијата што ја предизвикуваше таа спирала. Тогаш не само стопанството, туку и државата мораше да се задолжува. Буџетските дефицити беа високи шест, седум отсто од БДП секоја година и тоа беше нормално во Британија и Франција. Сега системот е поинаков.

Има помалку големи компании, синдикатите се послаби, системите кои беа под државна контрола се приватизирани и со тоа е намалена можноста за предизвикување на оваа спирала. И затоа Гајиќ верува дека тоа нема да се случи.