СЕ ОГЛАСИ БРАНКО ЦРВЕНКОВСКИ: Голема грешка беше Договорот со Бугарија и формирањето на Мешовитата историска комисија

Добивај вести на Viber

Поранешниот претседател Бранко Црвенковски, имаше интересно излагање на дебата во организација на Советот на амбасадори на тема „Предизвиците на македонската надворешна политика“. 

Тој, како што рече, се осврна на сериозни предизвици за нашата надворешна политика.

„Имајќи предвид дека се наоѓаме на помалку од еден месец од јунскиот самит на ЕУ, ќе почнам со процесот на евроинтеграција на Република Македонија.

Притоа можеби ќе се изненадите, но на дежурното прашање во нашата јавност да „се биде или не“, а тоа е добивање на датум за преговори и бугарското вето, ќе се осврнам нешто подоцна. Не за да го релативизирам или намалам неговото огромно значење, туку за да и него го третираме имајќи го предвид поширокиот контекст и големата слика на кои, по мое мислење не посветуваме доволно внимание. За да бидам појасен на што мислам ќе дадам еден пример. Неодамна бевме сведоци како во нашата јавност повеќе време, значење и анализи се посветија на изјавата на Каракачанов отколку на изјавата на Претседателот Макрон во која тој најави како ја гледа иднината на ЕУ но и на Европскиот континент во целина.

Се однесуваме како да е почетокот на преговорите цел сама за себе, а не само една етапа од долг процес со сериозни предизвици и неизвесен крај, кој нема 

да зависи само од нашите резултати и достигнувања туку и од плановите и интересите на постојните, посебно најмоќните членки на Унијата.

Дозволете мала ретроспектива.

Од зачетоците и формирањето на сојуз од 6 држави – основачи во 1958 година  историјата на проширувањето на Унијата бележи осум циклуси на прием на нови членки. Во долг временски период на процесот на проширување се гледаше како на стратегија која ќе овозможи траен мир, стабилност и економски просперитет на европскиот континент. Ентузијазмот кон овој пристап кулминираше во 2004та година кога дури 10 држави одеднаш го стекнаа статусот на полноправни членки.

Од тој момент наваму динамиката на проширување забавува, а посебно после приемот  на Романија и Бугарија во 2007ма. Последниот прием е во 2013 на само една држава, Република Хрватска. Во последниве 10на години  скептицизмот кон проширувањето во рамки на ЕУ, посебно кај т.н „стари членки“ постојано расте.

Испитувањата на јавното мнение покажуваат дека процентот на противење на понатамошното проширување, но и процентот на незадоволство од европската  бирократија е во пораст. Во одделни земји-членки се појавија политички партии и движења на кои главните програмски определби им се засноваат на евро-скептицизмот. Најдрастичен пример е Велика Британија која во 2016та на референдум донесе одлука и по долги и мачни преговори во 2020 година ја напушти Унијата.

На што се должат ваквите промени? Се разбира дека има повеќе причини, а во оваа прилика ќе наведам само неколку:

1.Негативните искуства со приемот на Романија и Бугарија и неподелената оценка дека тоа била избрзана одлука и дека прием на недоволно подготвени држави им создава нови проблеми на веќе постојаните членки.

2.Непочитувањето од страна на одделни земји членки на основните принципи и начела на кои се заснова самата ЕУ како што се на пример почитувањето на човековите права и слободи, независноста на судството, слободата на медиумите и слично.

Сведоци сме и тоа во подолг временски период на тензичните односи помеѓу Брисел и Полска, помеѓу Брисел и Унгарија...

Се смета дека со зголемувањето на бројот на земји-членки на Унијата ризикот од такви и слични ситуации ќе биде уште поголем.

3.Што е по мое мислење најважна и најголема причина: праксата покажа дека Европската унија со веќе постојните 27 држави-членки и со консензуалниот начин на одлучување за најважните прашања е премногу комплицирана и недоволно функционална и ефикасна во своето делување.

Ситуацијата во која било која членка може да го спречи спроведувањето на волјата на сите останати претставува сериозен проблем. Процесот на долги усогласувања и барање на компромис прифатлив за сите одзема многу време и што е уште полошо често пати резултира со половични решенија.

Европската унија во целина, со својот политички економски и воен потенцијал со право има амбиција да биде глобален фактор на светската сцена, рамо до рамо со САД, Кина и Русија.

Во самата Унија, а посебно кај нејзините најмоќни и највлијателни членки созреана е свеста дека ваква каква што е, без сериозни реформи, таа цел не може да ја оствари.

Какви ќе бидат тие реформи, колку долго ќе траат и како ќе се одразат на процесот на проширување во овој момент е тешко да се предвиди.

Можеме да слушнеме различни идеи, од типот на укинување на правото на вето и замена со квалификувано мнозинство во одлучувањето, за Европа на концентрични кругови, Европа со различни брзини и слично, но јавно обелоденет заокружен концепт по кој ќе се постапува се уште не е презентриран. 

Во тој контест треба да се гледа и на иницијативата на Претседателот Макрон за создавања на Европска политичка заедница која би ги опфатила европските држави нечленки и која би овозможила еден вид на интегрираност и без полноправно членство.

Таа идеја, барем начелно беше поддржана од премиерите на Белгија и Италија, но што е уште позначајно и од германскиот канцелар Шолц. Скоро сите земји од Западен Балкан, вклучително и Република Македонија преку свои официјални претставници одреагираа на идентичен начин, а тоа е: „ За нас е неприфатлива било каква алтернатива за полноправното членство во ЕУ.“ Тој став јас целосно го разбирам. Но да бидеме реални. Како ќе изгледа ЕУ после 10-15 години и како ќе се одрази тоа на процесот на проширување нема да се одлучува во Скопје, Белград, Тирана и Подгорица туку во Брисел и пред се во Париз и Берлин.

Оттука сметам дека е неопходно, не напуштајќи ја определбата од највисок приоритет за што е можно побрзо отпочнување на преговрите за придружување со крајна цел- полноправно членство во Унијата, да изготвиме национална стратегија за дејствување и при други можни сценарија со кои би можеле да се соочиме и без наша волја и спротивно на нашите желби.

Сите земји од Западен Балкан се премногу мали за да можат да влијаат на глобалните процеси. Но она што можеме и мораме да го направиме е да го предвидуваме развојот на настаните и да се обидеме негативните последици од тие процеси максимално да ги амортизираме, а евентуалните позитивни ефекти максимално да ги валоризираме.

Сега дозволете да се задржам на, како што ја нареков, дежурната тема во нашата јавност-добивање на датум за почеток на преговорите и бугарското вето.

И повторно една кратка ретроспектива. Република Македонија кандидатскиот статус за членство во ЕУ го стекна во 2005та година, а првата препорака за почеток на преговорите со Унијата, Европската комисија ја даде во октомври 2009та година. За жал, заради грчкото вето цели десет години Република Македонија не можеше да ги отпочне преговорите. Ни беше најавено, па дури и гарантирано дека со Преспанскиот договор таа пречка дефинитивно ќе биде надмината. Но, за жал тоа не се случи. Во 2019та година, и покрај повторената позитивна препорака од страна на комисијата одлука за доделување на датум за почеток на преговорите не беше донесена, најпрво во јуни заради воздржаноста на Германија (со образложение дека Бундестагот нема донесено 

таква одлука), а потоа во октомври заради инсистирањето на Франција на воведување на нова методологија за водење на преговорите за придружување. Потоа следеше ветото на Бугарија кое како што стојат работите ќе се повтори и на претстојниот јунски самит на ЕУ.

Во секој случај јас не би ставил знак на еднаквост помеѓу Преспанскиот договор со Грција и Договорот за пријателство и соработка со Бугарија од најмалку една причина. Преспанскиот договор со Грција, кој јас не го сметам за добар, уште помалку за идеален, туку за избор на помалото зло, сепак затвори едно тешко отворено прашање. Договорот со Бугарија, не само што не затвори ниту едно прашање, туку напротив, ја отвори Пандорината кутија и создаде основа за цела серија барања од страна на Бугарија, кои до таа мера задираат во нашиот национален идентитет и историја што компромис едноставно не е можен.Односите со Грција по потпишувањето на Преспанскиот договор се неспоредливо подобри отколку пред договорот.

Сосема спротивно, односите со Бугарија се неспоредливо полоши по, отколку пред потпишувањето на договорот. Или да бидам директен. Потпишувањето на договорот за пријателство и соработка со Бугарија со таква содржина, посебно со формулацијата за „заедничка историја“ и формирањето на мешовитата историска комисија со мандат да арбитрира околу историските настани и личности беше голема грешка. Тезата која се пласираше во јавноста дека за националниот идентитет не преговараме, а за историјата ќе се договориме, во самата своја основа е апсурдна. Секој и сечиј национален идентитет е резултат на историски процес кој се потпира  на одредени историски меѓници, настани и личности. Ако тие меѓници ви бидат одземени и прогласени за туѓи, од националниот идентитет не останува ништо освен празна реторика. Книга со корици и празни листови. Јас не тврдам дека и без договорот, Бугарија немаше да стави вето. Но во тој случај барем не ќе можеше да го користи аргументот кој постојано го повторува дека Македонија не ги исполнува превземените договорни обврски. Позициите презентирани од страна на официјални претставници на Република Бугарија се такви што не оставаат простор за било каков оптимизам. Да се потсетиме само на изјавата на Претседателот Радев дадена за време на неговата посета на Берлин: „нема да дозволиме македонизмот да влезе во ЕУ.“

Епа ние од „македонизмот“ниту можеме ниту смееме да се откажеме.

Имајќи ги предвид огромните и непомирливи разлики меѓу позициите и „црвените линии“ на двете страни единствено можно решение, според мене, за овој спор е, јас би го нарекол „асиметрично“ толкување на историјата и идентитетските прашања, кои произлегуваат од неа, односно секоја страна да си го задржи правото на сопствено видување и притоа тоа да не претставува никаква пречка во билатералните и мултилатералните односи.

Дали и кога, е такво нешто можно, јас не знам. Но она што сигурно го знам е дека треба веднаш да се прекине со праксата присутна во последните 4-5 години на лесно и без основа подигање на очекувањата дека решението е на повидок и само што не се случило. Големи, а нереализирани очекувања водат кон големи разочарувања.

Македонската јавност и македонското општество во целина треба да се подготви, и од страна на власта и од страна на опозицијата, дека блокадата од страна на Бугарија може да потрае во подолг временски период и дека заради тоа нема да ги почнеме преговорите со Европската унија. Тоа за Македонија се разбира не едобро, но никако не смее да се доживее како национална трагедија која ќе не парализира. Напротив, треба да претставува поттик да почнеме многу посериозно и поодговорно да си ги средуваме работите дома.

Јас отсекогаш верував и јавно сум соопштувал дека за нас процесот на преговори за придружување на Унијата е исто толку ако не и поважен од самиот чин на стекнување полноправно членство. Зошто? Затоа што во изминативе 30тина години независност на Македонија се покажа дека за жал, не постои доволно силно изразена политичка волја (значи не капацитет, не потенцијал, туку волја) да спроведеме било која суштинска реформа ако не постои поттик односно притисок од надвор.

Низ процесот на преговори ние би биле внесени во еден режим на перманентно исполнување на одредени критериуми и стандарди во различни области со сериозен мониторинг на исполнетото од страна на Европската комисија. Со други зборови процесот „би не приморал“ побрзо и поквалитетно да го реформираме нашето општество во сите области.Но ако тоа не е можно од причини на кои ние не можеме да влијаеме, како што е во случајов со бугарското вето, тогаш ќе мора да изнајдеме сопствени сили и јасно консензуално изразена политичка волја и решеност истите тие промени да ги спроведеме, не затоа што Брисел тоа го бара од нас, туку затоа што тоа ни е потребно нам, на нашите граѓани, за да живееме подобро, во подемократска, економски поуспешна, во правно посигурна, поправедна држава.